-
0 850 259 21 51
0 532 746 43 43
esc@escrc.com
esc@escrc.com
Rekabet Politikası’nın Oluşturulması
Av.Vural GÃœNAL
Pekin&Pekin Hukuk Bürosu
I-GİRİŞ:
Son yıllarda, Türkiye'nin “Muasır medeniyet seviyesine, günümüz ifadesiyle “içinde yaşanılan yüzyılın en üst düzey uygarlık yaşantısına ulaşmak konusunda yaptığı atılımların ekonomik açıdan belli noktalara gelmesi ve bunun sonucu olarak Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği'ne girilmesi üzerine, piyasalarda rekabetin korunması konusunun gündeme geldiği, ayrıca bu hususta da epey mesafe alındığı bilinen bir gerçektir.
Rekabetin korunmasıyla ilgili gündemde gerek özel sektörün gerek kamu’nun elbirliğiyle başarılı sonuçlar almak için seferber olması da, üzerinde önemle ve memnuniyetle durulması gereken bir noktadır.
Böylesine bir ortamda, Avrupa Birliği normlarını benimser ve uygularken, Rekabetin Korunması'na ilişkin Kanun ve mevzuatın, Ãœlkemizde uzun bir geçmişe dayanmamasına rağmen, fazla bir dirençle karşılaşılmadan uygulamaya konulduğu; ancak konunun ve ihtiyacın sadece rekabet hukukunun uygulanması şeklinde algılanmaması- başta sanayi politikası olmak üzere- diğer politikaları da gözeten bir rekabet politikası oluşturulması olduğu, diğer bir ifade ile rekabet politikası oluşturulurken rekabet mevzuatının geliştirilmesi ve uygulanmasında globalleşmenin Türk sanayiinin rekabet gücüne etkisinin dikkate alınmasının önem arz ettiği anlaşılmaktadır.
Bu durumda, bu ana amacın gerçekleştirilmesi için rekabet politikasının kim veya kimler tarafından oluşturulacağı ve politika oluşturulurken uyulması gereken hukuki kuralların neler olduğu da, -ekonomik açıdan ve AB mevduatı yönünden yapılan çalışmalar dışında- üzerinde durulması gereken bir husustur. Bu çalışmada, bu konulara değinilmeye çalışılacaktır.
II- TÃœRKİYE'NİN UZUN VADELİ GELİŞME STRATEJİSİ:
01 Haziran 2000 Mükerrer tarihli Resmi Gazete'de, Bakanlar Kurulu'nun 2000/681 sayılı Kararnamesi ile Uzun Vadeli Gelişmenin ve VIII'inci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nın Temel Amaçları ve Stratejisi yayımlanmıştır.
2001-2023 yılları arasında Ãœlkemiz Uzun Vadeli Gelişmesinin Stratejisinden söz edilirken, ortaya konulan anlayış ve hedefler, rekabet politikasının belirlenmesinde de, dikkate alınması gerekli hususları ortaya koymaktadır.
Buna göre; dünyadaki gelişmeler açısından:
“Dış ticaret, rekabet, fikri haklar ve çevre gibi alanlarda yeni norm ve standartlar getirilmekte ve bu alanlarda uluslararası kuruluşların etkinliği giderek artmaktadır. Avrupa Birliği'nde, özellikle ekonomik politikalarda (uluslar üstü kurumlar) giderek belirleyici olmakta, siyasal ve sosyal alanlarda da ortak girişimler yoğunluk kazanmaktadır (1/4)â€,
Dünya ile bütünleşmede, Türkiye'nin çeşitli birikimleri arasında “uluslararası rekabete
açık sanayi yapısı†(II/12)da sayılmıştır.
Bakanlar Kurulu, Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne tam üyelik süreci içinde olmasına değinerek Ãœlkemizin “uluslararası norm ve
standartlarına uyum ve bilgi toplumunun gerektirdiği koşulları yerine getirme yönünde önemli bir fırsat†yakaladığına
değinilmektedir (II/16).
Stratejiyi belirleyen belgeye nazaran daha kısa bir süreyi, 2001-2005 devresini ele alan Kalkınma
Planı ise (rekabetçi bir ekonomik yapının geliştirilmesi yoluyla sürdürülebilir kalkınmanın hedef alındığını) belirtmektedir.
Plan hedefleri doğrultusunda ise (rekabetçi bir ortamın geliştirilmesine öncelik verileceği) hükme bağlanmıştır. (IV/30-31).
Bakanlar Kurulu, yatırım politikalarının özendirileceğine değinirken (IV/40-son) “bilgi ve iletişim teknolojileri başta olmak
üzere Ar-Ge ve teknolojik gelişmeye, çevrenin korunmasına, küçük ve orta ölçekli işletmelerin rekabet gücünün
artırılmasına, nitelikli işgücü sağlanmasına, istihdam yaratılmasına v.s. yönelik faaliyet ve yatırımlar Avrupa Birliği'ne uyum
ve diğer uluslararası yükümlülükler çerçevesinde desteklenecektir†ifadesini kullanmaktadır.
Planla getirilen stratejik bir hüküm de “sanayileşmede, dışa dönük bir yapı içinde rekabet gücünün arttırılması amaçlanacaktır†ibaresidir. (IV/6). Bu hükmün hemen altında, “geleneksel sanayilerin rekabet gücünün arttırılarak ihracata dönük bir yapı kazandırılması hedeflenecektir†denilmiştir.
2000/681 sayılı Bakanlar Kurulu kararnamesine bağlı Planda (IV/6-56)†Devlet’in sanayii destekleyeceği†ifade edilerek bu anlamda düzenleme ve gözetim rolünü sürdüreceğine de değinilmektedir.
“Rekabet†konusunu ilgilendiren bir diğer hüküm de “Avrupa Birliği perspektifi doğrultusunda†“Türkiye'nin sanayiinin mevzuat uyumunu tamamlayacağı, sermaye, teknoloji ve ticaret alanlarında işbirliğinin geliştirileceği†hususudur.
“Elektrik enerjisi maliyetlerinin Avrupa Birliği ülkelerinin ortalama düzeyinde tutulması üzerinde önemle durulacaktır†hükmüyle de (IV/10-son) Bakanlar Kurulu rekabetçi enerji politikalarının özünü belirlemiş bulunmaktadır.
Bakanlar Kurulu'nun Plan'da yer vererek onayladığı bir diğer husus da “... kamu hizmetlerinde
vatandaşın taleplerini esas alan kaliteli mal ve hizmet sunumuâ€dur (IV/17-76).
Ekonomide etkinliğin arttırılması amacıyla getirilen Plan hükümlerinden biri de şudur:
(IV/18-81) “Tekel niteliğindeki sektörlerde düzenleyici kurumlar oluşturularak sektöre girişte rekabetin sağlanmasına özen gösterilecektir. Rekabet Kanunu'na ek olarak ticaret ve yatırımlarla ilgili mevzuatta yapılacak düzenlemelerle rekabeti bozucu, engelleyici veya kısıtlayıcı davranışlar önlenecektirâ€.
Böylece geleceğe yönelik olarak, rekabet politikasını belirleyecek mercilere, daha fazla mal üretip ihraç edecek olan “sanayi sektörünün özendirilmesi†görevi verilmiş olmaktadır. Rekabetçi politikaların belirlenmesinde ve uygulanmasında -ana unsur olarak- yorum tarzının, politikayı belirleyici kuruluşlarca önceden hazırlanması mesajının algılanması gerektiği kanısındayız.
III- Mevzuat
A) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'na Verilen Görevler:
Yukarıda belirtilen ve yeni düzenlemelerle belirlenecek politikalara ışık tutacak olan ilkeler dışında, yasalarla, rekabetin korunması konusu düzenlenmeye çalışılmıştır. Bu yasaların başında -kanımızca- “Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında 3143 sayılı Kanun†gelmektedir. 18.01.1985 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 3143 sayılı Yasa (2/p) maddesinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'na “-Sağlıklı bir rekabet düzeninin oluşturulmasına yönelik politikaların belirlenmesi amacıyla, inceleme, araştırma ve düzenlemelerde bulunma†görevini vermiştir. Yasa, bununla yetinmemiş, “ana hizmet birimleri†arasında Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü'nü kurmuştur (Md.8/h). Söz konusu Genel Müdürlüğün görevleri arasında:
Madde 14/A-e’de; “mal ve hizmet piyasalarındaki faaliyetleri, özellikle fiyat hareketlerini izlemek, fiyatların serbest rekabet esaslarına göre oluşmasını önleyici hususların ortadan kaldırılmasına yönelik inceleme ve araştırmalar yapmakâ€,
Madde 14/A-f’de; '“mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya ortadan kaldırıcı anlaşma, uygulama ve kararların YASAKLANMASI ile piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmalarının önlenmesine yönelik TEDBİRLERİ ALMAKâ€,
Madde 14/A-g’de; “tekelleşmeye yol açacak şekilde rekabeti önemli ölçüde azaltacak, birleşme, devralma ve ELE GEÇİRMELERİ Ã–NLEYECEK TEDBİRLERİ ALMAKâ€
Madde l4/A-h’da;â€... sağlıklı bir rekabet ortamının oluşturulmasına ilişkin politikaların
belirlenmesinde Yurt içindeki ve Yurt dışındaki kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak, gerekli koordinasyonu sağlamakâ€,
Madde 14/A-i†de;â€... rekabetin düzenlenmesine ilişkin olarak diğer kuruluşlar ve Bakanlıkça verilen görevleri
yapmakâ€,gibi hususlar bulunmaktadır.
14/A maddesinin sonunda; “Genel Müdürlük bünyesinde, ... sağlıklı bir rekabet. onamının oluşturulmasına yönelik çalışmalarda bulunmak üzere gerekli hallerde devamlı ve geçici özel ihtisas komisyonları kurulabilir†hükmü de dikkat çekicidir.
Ayrıca, Yasa’da;
Madde 31’de; “Bakanlık, ana hizmet ve görevleriyle ilgili konularda diğer bakanlıkların ve (kamu kurum) ve kuruluşlarının uyacakları esasları yürürlükteki mevzuata uygun olarak belirlemekle), kaynak israfını önleyecek ve koordinasyonu sağlayacak tedbirleri almakla görevli ve yetkilidirâ€.
Madde 33’de; “Bakanlık, kanunla yerine getirmekle yükümlü olduğu hizmetleri, tüzük, yönetmelik, tebliğ, genelge ve diğer idari metinlerle düzenlemekle görevli ve yetkilidirâ€â€¦. hükümleri de mevcuttur.
B) 3143 Sayılı Yasa'daki Önemli Noktalar:
3143 sayılı Yasa'daki rekabet konusuyla ilgili hükümleri yukarıda sıralamış bulunuyoruz. Bu hükümlerle dikkati çeken noktaları da şÃ¶yle özetlemek mümkündür.
Kanun, Bakanlığa “,.. fiyatların serbest rekabet esaslarına göre oluşmasını önleyici
hususların ORTADAN KALDIRILMASI için†çalışma görevi vermiştir, Tekrar etmek gerekirse, serbest rekabeti önleyici hususların
ortadan kaldırılmasına ilişkin mevzuatı Bakanlık hazırlayacaktır.
Bir başka önemli husus olarak, Kanun, Bakanlığı “... rekabeti engelleyici, bozucu veya ortadan kaldırıcı anlaşma, uygulama ve
kararların YASAKLANMASI 'na yönelik tedbirlerin alınması hususunda yetkilendirilmiştir.
Rekabetin Korunması Hakkında Kanun'da bazı karar ve eylemlerin hukuka aykırı ve yasak olduğunu
bizzat Yasa belirtir. Yasaklama sonucuna varacak kararları belli bir prosedürle Kurul alır. Oysa Bakanlık ''yasaklamaya yönelik
tedbir almakla yetkili†kılınmıştır. Bu hüküm de göz ardı edilemez.
3143 sayılı Kanun'da Bakanlığa “birleşme, devralma ve ele geçirmeleri önleyecek tedbirleri alma†görevi verilmiştir.
Oysa 4054 sayılı Kanun, 8’inci maddesinde Kurul'ca “menfi tespitâ€, 5’nci maddesinde “muafiyet†kararları alınabileceğini amirdir. Bakanlık kendi Yasası çerçevesinde “birleşme ve devralmaları önlemek†durumunda bırakılmıştır. Öte yandan 3143 sayılı Yasa, ele geçirmeleri (=take over) önlemekten de söz etmekte ve bu konuda, son derecede geniş ve başarılı bir düzenleme getirmiş olan Sermaye Piyasası Mevzuatı ile de zaman zaman çelişkiler yaratabilme olasılıklarını haber vermektedir. “Efendim... 3143 sayılı Yasa'dan gelen yetki ile sadece halka kapalı şirketler ele alınacaktır†biçimindeki bir görüşÃ¼n cevabı ise, Yasa'da halka açık ve kapalı şirketler arasında ayrım yapılmadığıdır.
Yurt dışı kurum ve kuruluşlarla â€œİŞBIRLİĞİâ€nin sağlanması Bakanlık görevlerindendir. Buna mukabil Rekabet Kurulu'nun görevlerine ilişkin 27'ncİ maddenin (h) bendindeki “rekabeti sınırlayıcı anlaşma ve kararlarla ilgili olarak diğer ülkelerin mevzuat, uygulama, politika ve tedbirlerini İZLEMEK†hükmü pasif bir mahiyet göstermekte ve karşılıklı “işbirliği'ni kapsamamaktadır.
3143 sayılı Yasa, Bakanlığı “rekabetin düzenlenmesine ilişkin olarak “diğer kanunlarla†verilen görevleri yapma konusunda yetkilendirirken Rekabet Kurulu, sadece kendi Yasası hükümleri içinde tutulmuştur (md. 2 ve 27).
Bir önemli hüküm de, 3143 sayılı Yasa ile Bakanlığa verilen “özel ihtisas komisyonu kurma†yetkisidir. Devlet Planlama Teşkilatının eski kuruluş yasasında bulunan bu tür komisyonlar. Türk uygulamasında terkedilmişse de, Bakanlık bu yolla da çalışma yapma ve politika tespit etme imkanına halen sahiptir. Açıktır ki, Rekabet Kurulu’nun böyle bir yetkisi yoktur.
3143 sayılı Yasa'da, Bakanlık, ana hizmet birimleriyle ilgili konularda, yani
(Rekabetin Korunması konusunda, kamu kurum ve kuruluşlarının uyacakları esasları belirlemekle)de yetkilendirilmiştir ve aldığı
kararları (tebliğ)ler halinde yayımlayabilir.
Böylece, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın rekabetin korunması mevzuatı açısından yetkilerinin önemli noktalarına değinmiş bulunulmaktadır.
C) Rekabet Kanunu Açısından:
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun içindeki ana hükümler, hemen hemen herkes tarafından bilinmektedir. Burada, bu Kanun'un konumuzla ilgili önemli hükümlerine değinilmekle yetineceğiz.
Rekabet Kanunu'nun 27/g maddesi, Rekabet Kurulu'na “Rekabet hukuku ile ilgili mevzuatta yapılması gerekli değişiklikler konusunda doğrudan veya Bakanlığın talebi üzerine görüş bildirme†imkanı bahşetmektedir.
27/f maddesine göre, “Rekabet Kanunu'nun (uygulanması ile ilgili) olarak tebliğler çıkarma ve
gerekli düzenlemeleri yapma†Kurul'un yetkisindedir.
30'uncu maddede (f) bendinde 27/g maddesi tekrar edilmektedir. 4054 sayılı Kanun, Rekabet Kurulu'nun Bakanlıkla ilişkisini 3
noktaya inhisar ettirmiştir.
• Kurul üyesi tayinindeki Bakanlık yetkisi
• Mevzuat yapımında Bakanlığa teklifle bulunma yetkisi
• Bakanlık bütçesinde, gerektiğinde Rekabet Kurumu'na ödenmek üzere ödenek ayrılması hususlarıdır.
IV- REKABET POLİTİKASININ OLUŞTURULMASINDA YETKİLİLER:
4054 sayılı Yasa'nın 20’nci maddesinde “mal ve hizmet piyasalarının serbest ve sağlıklı bir rekabet ortamı içinde teşekkülünün ve gelişmesinin ve Kanun'daki görevlerin yerine getirilmesi için Rekabet Kurumu'nun kurulduğu yazılıdır. Ancak, (sağlıklı bir rekabet ortamını oluşturmak) yerine, (uygulama ile ilgili tebliğler çıkarabilen) Rekabet Kurulu sadece rekabet politikasına ilişkin görüşlerini Bakanlığa sunabilmektedir.
Şu halde, “bir izin mercii ve bir parça da cezai yetkiler açısından “mahkeme benzeri†görevler ifa eden Rekabet Kurulu, uygulamadan elde ettiği görüşleri Bakanlığa sunacak ve Bakanlık da rekabet politikalarını yönlendirecektir,
V- SONUÇ:
Arz olunan nedenlerle, Türk sanayiinin gelişmesi ve kalkınmada promotör görevini üstlenerek, Ãœlkemizin AB içine taşınması, sanayi sektörüne yüklenmiş bir görev olmaktadır. Bakanlığın; yasal yetkilerine ve Hükümet strateji ve politikalarına uygun davranışlarla, rekabetin korunması mevzuat ve uygulamalarına genel ekonominin gereksinimlerini de dikkate alarak yön verme çabaları içinde olması gerekmektedir, Rekabet konusunda, Türk sanayiinin önemli bir muhatabı Rekabet Kurulu ise, öteki önemli muhatabı da uygulamaya yön verecek politikaları üretmekle yükümlü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'dır. Kanımızca, zaman geçirilmeden AB politikaları ile bağdaşık ancak Türk sanayiinin ihtiyaçlarını -gerektiğinde ve gerektiği ölçüde dikkate alan politikaların ortaya konulması zamanı gelmiştir. Bu nedenle de, AB mevzuat ve uygulamalarını iyi bilen Rekabet Kurumu'nun ve olayları yaşayan özel sektörün görüşlerinin alınarak Bakanlıkça rekabete ilişkin Türk politikalarının “öngörülmesi†gerekmektedir. Bu politikaların kısa zamanda, kalkınma planlarında ve Hükümet programlarında yerini alması, mevzuatı yorumlayarak karar veren Rekabet Kurulu'nca da memnuniyet vesilesi olacaktır düşÃ¼ncesindeyiz. Bu nedenledir ki rekabet uygulaması dışında “Rekabet hukukuâ€nu geliştirecek†“gerekçeli kararlar'la Rekabet Kurumu'nun rekabet kültürünün hem kamu hem de özel sektör kanadında oluşum beraberliğini sağlayacağına ve fonksiyonunu bu yönden de ifa edeceğine inanıyoruz.
Â
