Teşebbüs Birlikleri Faaliyetleri ve Bilgi Paylaşımı Ãœzerine DüşÃ¼nceler

Gözde RUSÇUK
Av.ESC Consulting

1. Rekabet Hukukunda Bilgi Paylaşımı

1/95 Sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nın (Gümrük Birliği Kararı) 32-43 maddeleri uyarınca Türkiye, Avrupa Birliği rekabet kurallarını kendi iç hukukuna entegre etmekle kalmayıp aynı zamanda, bu kuralların gelişiminde rol alan içtihat kararlarını ve diğer prensipleri de yakın şekilde takip etmek durumundadır. Bu konuyla ilgili olarak, AB Komisyonu, rakipler arasında yapılan Araştırma-Geliştirme, uzmanlaşma, ortak satın alım, ortak pazarlama, ortak standart oluşturma, çevre faaliyetleri ve benzeri konularla ilgili yatay anlaşmalara yönelik tutumunu modernize ederek değiştirme yoluna gitmektedir. Zira, Komisyon rakipler arasında mevcut işbirliğine ilişkin 1968’den beri varolan eski kuralların değişen koşullar karşısında artık tekrar ele alınması gerektiğine karar vermiştir.

Bu konuda mevcut temel prensip, rakipler arasında yapılan her sözleşmenin zararlı etkiler taşımayabileceği gerçeğidir; hatta bazı durumlarda, rakipler arasında gerçekleştirilen bilgi değişimi ve benzeri nitelikte yatay anlaşmalar ekonomik verimliliği artırarak yararlı etkiler doğurabilmektedir. Buna karşılık, tekelleşme eğilimi yaratan işbirliğine yönelik anlaşmalar ise başka özel düzenlemelere tabi olmamaları şartıyla yasaklanmıştır. Gerçekten de Ar&Ge ve Uzmanlaşmaya Dair Muafiyet Tebliği, firmaların pazar gücüne bağlı olarak başka bazı kurallar vazetmektedir. (bu da yukarıda tartışılan oligopoli konusuyla özdeşleşmektedir). ŞÃ¶yle ki, belli oranda pazar payına sahip firmalar otomatik olarak muafiyet alabilmektedir. (bu oran yeni düzenlemede , yapılabilecek herhangi bir değişikliğe önlem olmak üzere esneklik payı da konularaktan %20 ile %25 arasında kararlaştırılmıştır). Buradaki pazar payı firmaların pazar güçlerinin bir göstergesi olarak ele alınmaktadır. Bundan başka, farklı oranlarda pazar payı şartını getiren düzenlemeler de mevcuttur. Anılan pazar payı oranlarını aşan firmalar için bireysel muafiyet imkanı mevcuttur ancak, bunun için tarafların, zaman ve maddi olarak kaybına neden olabilecek ve çoğu zaman Komisyon’un belli koşulların gerçekleştirilmesini taraflara şart koşacağı bildirim ve onay prosedürünü harekete geçirmeleri gerekmektedir. Bilgi paylaşımıyla ilgili olarak geçmişte mahkemeler tarafından alınan kararlarının detaylarına inmek gerekli olmamakla birlikte, Ticaret Birlikleriyle ilgili olarak alınan bazı spesifik kararlara eğilmek yararlı olacaktır. Ticaret Birliklerinin en büyük yararlarından biri , istatistiksel bilgilerin değişimidir. Komisyon, belli sınırlar içinde kalmak koşuluyla, ticaret birlikleri yoluyla firmalar arası genel bilgi paylaşımını kabul etmektedir. Rekabet hukukunun amacı, bilgi paylaşımının, pazardaki rekabeti yok ederek uyumlu veya planlı eylem yaratacak şekilde rakiplerin zararına olarak firmalar arası uyumlu davranış tarzına yol açmamasını sağlamaktır.

Avrupa Birliği Komisyonu bugüne kadar önüne gelen bilgi anlaşmalarını sınırlayıcı etkiye sahip olmaları durumunda, tereddüte mahal vermeyecek şekilde reddetmiştir. Italian Cast Glass davasında, üretici firmalar kota projeleriyle ilgili faaliyetleri izlemekle görevli Fides isimli servis işletmesine bilgi sağlamışlardır. Bunun üzerine Komisyon söz konusu firmalara para cezası verilmesine karar vermiştir. Aslında, Fides de rekabeti kısıtlayıcı nitelikteki anlaşmalardan doğan müşterek sorumluluğu oranında para cezasına tabi olabilirdi. Ancak, mevcut anlaşmaların tam anlamıyla uygulanmamış olması ve olayın kendi alanında ilk örnek kararı oluşturması sebebiyle Fides’e ceza verilmemiştir.

Buna karşılık, Komisyon 1994 yılında Cement Cartel davasında Avrupa içinde yerel bazda faaliyet gösteren ve rekabeti kısıtlayıcı nitelikteki eyleme katılan çimento üreticileri birliklerinden başka ayrıca, Avrupa Çimento Ãœreticileri Birliği’ni de cezalandırmıştır. Karara göre, rekabeti kısıtlayıcı veya zararlı niteliği haiz bilgi alışverişlerinin, sözleşme veya herhangi bir yaptırım mekanizması çerçevesi dışında yapılmış olması Komisyonun bu tür anlaşmaları yasaklaması yönünde engel teşkil etmeyecektir.

IFTRA Rules on Glass Container davasında ise Komisyon, teşebbüsler arasında gerçekleştirilen bilgi paylaşımlarının katılımcıların ulusal pazarları korumak amaçlarının gereği sonucu yapıldığına karar vermiştir. 1980’lerde Komisyon karşısına gelen ve bir hayli önemli olan Fetty Acids isimli davada Komisyon, ticaret birliklerine karşı olan tutumunu biraz daha değiştirmiş ve şunu ifade etmiştir:

Komisyon, ticaret birlikleri veya haberleşme işletmeleri yoluyla istatistiksel bilgilerin teşebbüsler arasında paylaşımına, bireysel şekilde işletmelerin kimliğinin ortaya çıkmaması koşuluyla listede her kalemi ayrı şekilde göstermiş olsalar dahi, herhangi bir şekilde karşı çıkmamaktadır.

2. Birlik Faaliyetlerine Dair Kurallar

a. Rakipler arasında doğrudan veya dolaylı şekilde yapılan fiyat belirlemeye yönelik resmi veya resmi olmayan anlaşmalar rekabet hukuku hükümlerince yasaklanmış olup, hatta bazı ülke hukuklarında bu tür anlaşmalar taraflara cezai sorumluluk dahi yüklemektedir. Bu yüzden, şirketlerin veya rakiplerinin mevcut veya gelecekte uygulayacakları fiyat veya fiyat politikalarını ilgilendiren ve bundan başka fiyatlar üzerinde etki doğurabilecek nitelikte olan maliyet, iskonto, satış şartları, müşterilere sağlanan hizmet veya tahsisler, kar marjinleri gibi herhangi bir faktörün de bu tür anlaşmaların konusu dışında kalması gerekmektedir. Bu tür bilgiler, rakiplerce başka kaynaklardan elde edilebilseler dahi hiçbir şekilde tartışma konusu yapılmamalıdır.

b. Rakipler arasında yapılan müşteri, coğrafi bölge, hammadde kaynaklarının paylaşımına veya ürünlerin sınıflandırılmasına yönelik resmi veya resmi olmayan anlaşmalar rekabet hukuku hükümlerince yasaklanmış olup, hatta bazı ülke hukuklarında bu tür anlaşmalar taraflara cezai sorumluluk dahi yüklemektedir. Bu sebeple, şirketlerin geleceğe yönelik yatırım veya işletme planları, bunlar belli bir coğrafi pazar, belirli müşteri veya müşteri grupları, sağlayıcılar veya belirli ürün veya ürün gruplarını ilgilendirdiği ölçüde, bu türden sözleşmelerin konusu yapılmamalıdır.

c. Risk alacak şekilde, birlik toplantılarında rekabet açısından hassas sayılabilecek niteliğe sahip, mesela şirketiniz gelecekteki fiyat veya müşteri politikası veya ürün geliştirme planları gibi, birtakım olaylar açığa vurulmamalıdır.

d. Birliklerin amaçlarından biri de sektör standartları geliştirmektir. Eğer bir standart geliştirilirse, her bir şirket bu standartlara destek verip vermeme konusunda bağımsız şekilde karar verebilecektir. Bu bağlamda, birlik tarafından geliştirilen standartlara uyup uymama konusunda sektörde faaliyet gösteren şirketler üzerinde hukuki herhangi bir yaptırım mevcut değildir. Bu yüzden, birlikler tarafından oluşturulan standartlara uygun şekilde hareket etmeyi taahhüt eden resmi veya gayrı resmi herhangi bir anlaşmaya girilmemelidir. Ancak bu kural, hükümetler tarafından Avrupa Birliği uyumlaştırma çalışmaları çerçevesinde oluşturulan motorlu taşıtlara dair genel standartlara uygulanmamaktadır.

e. Rakiplerin, yine ticari bağlamda rakip konumunda olan veya rakip konumundaki işletmelerle iş yapan üçüncü kişileri boykot etmesi hukuka aykırıdır. Bu yüzden, iş ilişkisi içinde olunmayan şirketlerle bu türden resmi veya gayrı resmi anlaşmalara girilmemelidir.

f. Belli bir teknolojinin kullanılmasına, hammaddenin sadece tek bir kaynaktan sağlanmasına veya sadece belli tip veya kalitede ürün üretilmesine yönelik sektörel anlaşmalar rekabet hukukuna aykırılık teşkil edebilmektedir. Bu sebeple, rakiplerle şirketin üreteceği, pazarlayacağı veya sağlayacağı ürün ve teknolojileri içeren resmi veya gayrı resmi nitelikte anlaşmalara girilmemelidir.

g. Rakiplerle üretim kapasitesini sınırlamaya, kapasite artırmaya veya mevcut kapasiteyi düşÃ¼rmeye yönelik olarak anlaşamaya gidilmesi de hukuka aykırıdır. Bu yüzden, bu tür anlaşmalara da girmemek yerinde olacaktır.

h. Bir Birlik toplantısı boyunca, Konseyin katılımı dışında, birlik üyeleri arasında gizli oturum yapılmamalıdır.

i. Birlik üyelerinin herhangi bir motorlu taşıt üreticisini rekabete aykırı sebeplerle birlik üyeliği dışında tutmaları yasaklanmıştır.