4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun kapsamında hakim durum hangi ölçütlere göre tespit edilir?

Hakim durumun tespit edilmesine ilişkin tek bir ölçüt bulunmamaktadır. İlgili piyasanın coğrafi büyüklüğü, ticari hacmi, faaliyet gösteren üretici/tedarikçi işletmelerin sayısı ve bölgesel yoğunlaşma oranları ile Türkiye genelinde üretici/tedarikçi işletmelerin yoğunlaşma oranları, satınalıcı/yeniden satıcı konumundaki işletmelerin sayısı, talebin yapısı gibi bir çok parametreye göre bir teşebbüsün hakim durumu tespit edilebilir.

Herhangi bir teşebbüsün hakim duruma sahip olduğunu tespit veya ifade edebilmek için ilgili firmanın pazar payı, teknik bilgisi, hammadde ve sermaye tedariğindeki kolaylıkları gibi temel parametrelerde rakiplerine göre mukayeseli bir üstünlüğe sahip olduğunu tespit etmek ve sahip olduğu bu üstünlükler sayesinde rakiplerinden, alıcılarından ve hatta bazı durumlarda piyasa talebinden bağımsız olarak ekonomik kararlar alabildiğini saptamak gerekmektedir.

Bir teşebbüs, Türkiye'nin ilgili piyasasının bütününde hakim konuma sahip bulunabileceği gibi, Marmara ya da Çukurova bölgesi, Rami ya da Tahtakale piyasası gibi sınırları iktisadi olarak tanımlanabilen ve çevre piyasaları ile niteliksel ve niceliksel farklılıkları belirgin olan daha küçük coğrafi alanlarda da hakim duruma sahip bulunabilir.

Rekabet Kanunu'nda sözü edilen hakim durum ile lider firma kavramları birbirleri ile karıştırılmamalıdır. Bir çok piyasada lider konumda bulunan bir teşebbüs, rakipleri ve talebin yapısından bağımsız olarak ekonomik kararlar alması durumunda, hakim durumdaki bir teşebbüsten farklı olarak, sahip bulundukları liderlik konumunu yitirebileceklerdir.

Ayrıca bir piyasada birden fazla sayıda teşebbüs de hakim durumda hareket edebilir. Hakim durum tespitinde, iş kolunun emek yoğunluğu, teknoloji yoğunluğu ya da sermaye yoğunluğu gibi özelliklerine göre tespitler farklılık arz etmektedir.

Öte yandan ikame ya da tamamlayıcı mal veya hizmetlerin bulundurulduğu gibi, bir dizi ek parametre de ilgili piyasa ve hakim durumun tanımlanmasında yer almaktadır.

Sermaye yoğun bir iş kolunda % 15'lik pazar payı ile bir teşebbüs ilgili piyasada hakim duruma sahip olabilirken, bir bilgisayar donanım firması % 55'lik pazar payına rağmen hakim durumda bulunmayabilir. Pazarın, ürünün ve teşebbüsün kendine has özelliklerine göre her vakada hakim durum tanımlaması farklılıklar göstermektedir.