TÜRKİYE ve AVRUPA BİRLİĞİ’nde DEVLET YARDIMLARININ İZLENMESİ VE DENETLENMESİ HAKKINDA KANUNLAR ÜZERİNE GÖRÜŞ VE ÖNERİLER

1.Avrupa Birliği’nde Devlet Yardımlarının İzlenmesi ve Denetimi 4
1.1. Mevcut Yardımların Denetimi 4
1.2. Yeni Yardımların ve Mevcut Yardımların Niteliğini Değiştirmeyi Amaçlayan Programların Denetimi 5
1.2.1. Bildirim Yükümlülüğü 5
1.2.2. Usulün Başlatılması 7
1.2.3. Komisyon’a Başvuru ve Re’sen Soruşturma 8
1.2.4. Yaptırımlar 11
1.2.5. Komisyon Kararlarına Karşı Açılan Davalar 12
1.3. Yardımlar Konusunda Konsey’in Yetkileri 13
1.3.1. Yasama Yetkisi 13
1.3.2. İzin Verme Yetkisi 13
2. Gümrük Birliği Çerçevesinde Devlet Yardımları Mevzuatının ve Uygulamasının Uyumlaştırma Yükümlülüğü 15
2.1. Devlet Yardımları ile Doğrudan İlgili Hükümler 15
2.2. Rekabet Hukuku ve Devlet Yardımlarının İlişkisi ve Öngörülen Usul 20
2.3. Mevzuat Uyumu ve İhtilafların Çözümü Bağlamında Devlet Yardımlarının Düzenlenmesi 22
3. Ulusal Program Kapsamında Devlet Yardımlarının Konumu 25
3.1. Türkiye’de Devlet Yardımlarının Mevcut Durumu 25
3.2. AB Müktesebatı İle Türk Mevzuatı Uyumu İçin Yapılması Gereken Değişiklikler ve Uygulama İçin Alınması Gereken Önlemler 28
4. Avrupa Birliği’ne Aday Bazı Ãœlkelerin Devlet Yardımlarına İlişkin Düzenlemeleri 33
4.1. Aday Ãœlkelerde Rekabet Otoriteleri ve Devlet Yardımlarının İzlenmesinden Sorumlu Kuruluşlar 33
4.2. Bazı Avrupa Ãœlkelerinin Devlet Yardımlarının Denetlenmesine İlişkin Düzenlemeleri 35
5.Sonuç: Devlet Yardımlarının İzlenmesi ve Denetimi Ãœzerine Temel İlkeler 39
 

Kaynakça 46
EKLER 47

 

1.Avrupa Birliği’nde Devlet Yardımlarının İzlenmesi ve Denetimi

Avrupa Birliği’nde hükümetlerin, yerel yönetimlerin ya da diğer kamu kurum ve kuruluşlarının ekonomiye müdahale faaliyetleri bazı durumlarda rekabet hukuku kuralları ile çelişmektedir. Bu durum beraberinde bir denetim mekanizmasının da geliştirilmesini gerekli kılmıştır. Bu denetim işlevi AET Kurucu Antlaşması ile Komisyon’a tanınmış, bu çerçevede mevcut yardımlar ile tasarım aşamasında olan yardımlar arasına da bir farklılık getirilmiştir.

1.1. Mevcut Yardımların Denetimi

Komisyon, üye devletler ile birlikte, bu devletlerde hali hazırda uygulanmakta olan yardım rejimlerini sürekli olarak incelemekte ve kendilerine ortak pazarın gelişme durumunu dikkate alarak öneriler yapmaktadır. Komisyon mevcut bir devlet yardımının rekabeti kısıtlayıcı etkisi bulunduğu kanaatine vardığı durumlarda, üye ülkeye bu konuda bilgi vererek 30 gün içerisinde cevap vermesini istemektedir. Bunun üzerine Komisyon bazı öneriler geliştirir, ancak Komisyon önerilerinin bağlıyıcılığı bulunmamaktadır. Nitekim ilgili üye devletin Komisyon’un önlem önerilerini yürürlüğe koymaktan kaçınması halinde, Komisyon Amsterdam Antlaşması’nın 88 nci (AET Kurucu Antlaşması’nın 93) maddesinin 2 nci paragrafında öngörülen usul uyarınca, gerekli gördüğü değişiklikleri ya da yardım miktarı üzerinden indirimleri yapma yoluna gidebilir, hatta söz konusu yardım rejiminin iptaline karar verebilir. Bu çerçevede, Komisyon özellikle sektörel ya da bölgesel özellik taşımadığı ölçüde 87 inci maddenin 3 üncü paragrafında (a) ya da (c) bendinden yararlanamayan, yapıları itibarı ile de rekabeti ve üye devletler arası ticareti engelleme ya da kısıtlama tehlikesi içeren yatırım yardımları konusunda daha sert bir tavır sergilemektedir.

Komisyon, bir üye devlet tarafından verilen yardımın ortak pazarla bağdaşmadığı kararına varması ya da bu yardımın rekabeti kısıtlayıcı ya da engelleyici etkisine varan bir boyutta kullanıldığını saptaması hallerinde, bu yardımın kaldırılması ya da değiştirilmesi için ilgili üye devlete belirli bir süre tanımaktadır. Ãœye devletin Komisyon kararına uymaması durumunda Komisyon soruşturma açmaktadır. Mevcut devlet yardımlarına ilişkin soruşturma usulü, yeni devlet yardımlarına ilişkin soruşturma usulü ile aynıdır.

Sonuç olarak üye devlet, Komisyon’un nihai kararına süresi içerisinde uymaz ya da hiç uymazsa, Komisyon ya da etkilenen diğer ilgili üye devletler doğrudan Adalet Divanı’na (ATAD) başvurabilir ve Antlaşma’ya aykırılık davası açabilirler. Bununla birlikte eğer kendisi hakkında Divan’a başvurulan üye devlet Konsey’den bir istisna talep ederse, Konsey bu talebe cevap verene dek karar askıda kalır. Konsey’in üç aylık süre zarfında karar vermemesi durumunda, Komisyon kararı uygulanmaktadır.

1.2. Yeni Yardımların ve Mevcut Yardımların Niteliğini Değiştirmeyi Amaçlayan Programların Denetimi

1.2.1. Bildirim Yükümlülüğü

Amsterdam Antlaşması’nın 88 nci maddesinin 3 üncü paragrafı uyarınca yeni bir yardım vermeyi ya da verilen bir yardımın niteliğini değiştirmeyi amaçlayan bütün projelerin, denetlenebilmeleri gayesi ile Komisyon’a bildirimde bulunulması gerekmektedir. Bu bildirim ile önaraştırma usulü başlamaktadır. Mezkur maddeden de anlaşılabileceği gibi, bildirim yükümlülüğü üye devlete, yani o devletin hükümetine aittir. Bu yardım bölgesel ya da mahalli bir yönetim tarafından verilmekte olsa dahi, söz konusu yükümlülüğün doğası etkilenmemektedir.

Öte yandan yardımların yürürlüğe konulmadan önce, yani proje aşamasında bildirimde bulunulması gerekmektedir.

Komisyon’a her türlü yardım projesinin bildirimde bulunulması yükümlülüğü genel bir kapsamdadır. Bir üye devlet kendi başına bir yardımın AET Kurucu Antlaşması’nın ruhuna uygun olduğuna karar veremez. Bildirim yükümlülüğünün istisnası 89 uncu madde uyarınca çıkartılan Konsey Tüzüğü veya Komisyon’un bildirim yükümlülüğünden muaf tutan devlet yardımları şeklinde olabilmektedir. Bu saptamayı yapma hakkı sadece Komisyon’a aittir. Ancak bu duruma istisna olarak, yardımın Komisyon tarafından daha önce genel yardımlar rejimi çerçevesinde kabul edilen belirli bir tavana uyması durumunda kabul edilmiştir. Öte yandan bildirime tabi olmayan devlet yardımlarının tavanı 100.000 Euro olarak benimsenmiştir. Ancak üç yıl içerisinde kümülatif olarak 100.000 Euro miktarının da aşılamayacağı unutulmamalıdır.

Amsterdam Antlaşması’nın 88 nci maddesinin 3 üncü paragrafında ayrıca “ilgili üye devlet, söz konusu prosedür bir nihai kararla sonuçlanmaksızın, tasarlanan önlemleri yürürlüğe koyamazâ€� ibaresine yer verilmiştir. Bu noktada, bir yardımın yürürlüğe konulması, ardından Komisyon’un bu rejimi kabul etmesi halinde dahi, söz konusu yardımların geçerli hale getirebilmesine imkan tanımamaktadır.

Yardım projesinin Komisyon’a bildirimini müteakiben, Komisyon’un konuyu araştırmak ve üstüne bir ön düşÃ¼nce geliştirmek üzere iki aylık süresi vardır.

Önaraştırma süresi içinde, üye devlet tasarladığı ya da başka bir kurum ve kuruluş tarafından yardımı yürürlüğe koyamamaktadır. Bildirim formunda istenilen bilgi ve belgelerde eksiklik varsa bildirim bu eksikliğin tamamlandığı tarihte yapılmış sayılmaktadır. Bu durumda da Komisyon için iki aylık süre bildirim tamamlandığı tarihte başlamaktadır. Bildirim, Komisyon’un Genel Sekreterliği’ne yapılabilmektedir. Ancak basitleştirilmiş usule göre yapılan bildirimlerde ilgili genel müdürlüğe başvuru yapma imkanı vardır. Öte yandan Komisyon bu süreyi ek bir bilgi talebi ile askıya alabilir. Komisyon genel olarak 15 gün içerisinde ek bilgi talebinde bulunmaktadır. Bilgi ve belgelerin tamamlanmasına ilişkin talebinde bir süre belirlemektedir. Bu süre içinde eksikler tamamlanmazsa ek süre verilerek ikinci bir talep yapılır. Ãœye devlet, bu ek süre süre içinde de eksikleri tamamlamaz veya talep edilen bilgi ve belgelerin mevcut olmadığı gerekçesi ile Komisyon’a başvurmaz ise, bildirim geri çekilmiş sayılır ve bu durum üye devlete bildirilir. İlgili üye devletin cevap süreleri, ilk ek bilgi talebinde 20 gün, ikinci ek bilgi talebinde ise 15 gün olarak belirlenmiştir.

Komisyon bildirimi inceledikten sonra yapmış olduğu önaraştırma dört biçimde sonuçlanabilmektedir:

• Bildirim konusunun kapsam dışı bulunması,
• Bildirim konusunun rekabeti kısıtladığı gerekçesiyle Soruşturma açılması,
• Bildirim konusunun rekabeti kısıtlamadığı gerekçesiyle izin verilmesi,
• Önaraştırma süresinin sona ermesi.

İşte bu son ihtimal gerçekleşmiş ise; diğer bir anlatımla, eğer, önaraştırma süresinin bitiminde, Komisyon Amsterdam Antlaşması’nın 88 nci maddesinin 2 nci paragrafında öngörülen usulü başlatmazsa, üye devletin söz konusu yardımı yürürlüğe koyma hakkı doğmaktadır. Bu durumda da söz konusu yardım izin verilmiş yardım kapsamında mütalaa edilmektedir.