Avrupa Birliği’nde Devlet Yardımlarının Bildirilmesi

Özlem ÖKSÜN
ESC Consulting

Devlet yardımları meselesi Avrupa Birliği’nde çok önemli bir yer teşkil etmektedir. Avrupa Birliği’nde devlet yardımlarının ne şekilde bildirildiğine bakmadan önce devlet yardımının tanımını yapmakta ve AB’de nasıl algılandığına bakmakta fayda bulunmaktadır.

Birlik Anlaşması esas olarak devlet yardımına ilişkin herhangi bir tanım içermemekle birlikte 87, 88 ve 89 genel olarak Devlet Yardımlarını düzenlemektedir.

87nci maddenin 1nci paragrafı â€œİşbu Antlaşmada öngörülen kanıt hükümler saklı kalmak üzere, bazı ürünleri ya da bazı işletmeleri üstün duruma getirerek rekabeti bozan veya bozmak korkusu yaratan, devletler tarafından ya da hangi şekilde olursa olsun devlet kaynakları aracılığıyla yapılan yardımlar üye devletler arasındaki alışverişleri etkiledikleri ölçüde Ortak Pazar ile bağdaşmazâ€� demektedir ve kısaca devlet yardımlarının Ortak Pazar ile çelişmekte olduğunu söylemektedir.

Bir yardımın 87nci madde kapsamında devlet yardımı olarak kabul edilebilmesi için yardımın verilmesi ile teşebbüsse veya bir endüstri koluna diğerlerinden ayrıcalıklı olarak davranılması gerekmektedir.

Birlik Anlaşması kapsamında yapılacak olan bir yardımın devlet yardımı olarak kabul edilebilmesi için,
• devlet kaynaklarının aktarımı (ödenek, faiz oranı indirimi, borç garantisi, sermaye aktarımı, vb.)
• ekonomik avantaj sağlanması (piyasa fiyatında daha aşağıda bir değerle devlete ait emlağın alınması veya kiralanması, bir emlağın devlete piyasa fiyatının üzerinde satılması, vb.)
• ayırımcılık yapılması (yardımın ayırımcı olması ve belirli teşebbüsler ve rakipleri arasındaki dengeyi etkilemesi
• rekabetin ve ticaretin etkilenmesi (yardımın üye ülkeler arasındaki rekabet ve ticaret üzerinde potansiyel bir etsinin olması)
gerekmektedir.

Ãœye ülkeler devlet yardımının verilmesinden önce (hatta plan aşamasında) Komisyan’a bildirim yapmak ile yükümlüdürler. Komisyon, bildirimi yapılan ilgili devlet yardımının muafiyet verilmesine uygunluğunu belirleme veya ilgili devletin bu yardımı kaldırması ya da değiştirmesine ilişkin karar verme yetkisine sahiptir.

Devlet Yardımında Muafiyetler

Bir yardımın özellikle AB Komisyonu’na bildiriminin yapılmasındaki en önemli sebeplerden birisi olarak kabul edilebilecek olan rekabetin ve ticaretin engellenmesi ihtimali de minimis kuralı ile yumuşatılmaktadır. Komisyon, üç senelik bir süreç içerisinde devam eden bir yardımın 100,000 Euro tavanını aşmaması durumunda Birlik Anlaşmasının 87nci maddenin 1nci paragrafı kapsamında değerlendirilemeyeceğini belirtmektedir. Çıkartılan grup muafiyeti tebliğleri kapsamında da çeşitli sektörlere ilişkin bir takım ayrıcalıklar öngörülmüştür.

Bölgesel yardım

Bölgesel problemlerin çözümünde kullanılacak olan yardımlar birlik Anlaşmasının 87.3(a) ve (c) maddelerinde düzenlenmiştir:

• 87.3(a) “yaşam düzeyi anormal derecede düşÃ¼k olan ya da önemli bir işsizliğin hüküm sürdüğü bölgelerâ€� diyerek satın alım gücünün AB ortalamasının % 75’inden düşÃ¼k olduğu bölgeleri kastetmekte,
• 87.3(c) “bazı ekonomik bölgelerin kalkınmasını kolaylaştırmaya ayrılan yardımlarâ€� diyerek ilgili ülkenin ortalamasına göre dezavantajlı olan bölgelere verilen yardımları kastetmekte

ve bölgesel yardımları üye ülkeler arasındaki ticareti ve rekabeti bozma tehdidi içermeyen yardım çeşitlerinden biri olarak belirlemiştir.

Yatay kurallar

Bazı sektörlere verilen yardımlar Komisyon’un çıkarttığı bir takım yönetmelikler kapsamında değerlendirilmektedir. Bunlar;
• küçük ve orta ölçekli teşebbüslere yapılan yardımlar (eğitim ve yetiştirme ile işe başlangıçta ve yatırımlarda esnasında verilen finansal teşvikleri kapsayabilir ),
• ar-ge faaliyetlerine ilişkin yapılan yardımlar (başlıca endüstri araştırmalarında projenin başarılı olması akabinde verilen yardımlara kadar geniş bir yelpaze ),
• çevre korumasına ilişkin yapılan yardımlar (yeni mecburi standartlara uyum için verilen yardımlar , mecburi standartlardan daha üst düzeydeki yatırımlar, mecburi standardın olmadığı durumlarda teşebbüsün çevreye ilişkin performansını artırıcı veya diğer üye ülkelerdeki mecburi standartlara ulaşmasını sağlayan yardımlar, çevreyle uyumlu ürünlerin sağlanmasına ilişkin yarımlar, vb.)
• zor durumdaki teşebbüslerin kurtarılması ve yeniden yapılanması için yapılan yardımlar (istisnai olarak kullanılmakta olan ve ilgili teşebbüsün faaliyetlerine devam etmesi için yeterli oran ve süredeki yardımlar),
• istihdama ilişkin yardımlar (iyileştirme yardımı, yeni iş olanaklarının oluşturulması ve serbest çalışmanın özendirilmesi)
• az gelişmiş bölgelerdeki teşebbüslere yapılan yardımlar ,
• eğitim yardımıdır .

Sektörel kurallar

Hassas sektörler

Komisyon, bazı endüstrilere yapılan devlet yardımlarına ilişkin yaklaşımının açıklandığı, endüstriye özgü veya sektörel düzenlemeler yapmıştır. Halihazırda aşağıdaki sektörler bu kapsamdadır.
• kömür ve çelik sektörleri,
• sentetik elyaf ,
• motorlu taşıtlar ,
• gemi yapımı .

Yukarıda bahsi geçen sektörlere ilişkin Komisyon diğer sektörlere uyguladığından çok daha kısıtlayıcı kurallar uygulamaktadır. Çoğunlukla ilgili sektörlere üretim kapasitesini artırıcı yardımların verilmesi çok kısıtlıdır veya kısıtlanmıştır. İlgili sektörlerin hemen hepsine ilişkin olarak üye ülkelerden özel bildirim talepleri istenmektedir (her davanın ayrı ayrı bildirilmesi yükümlülüğü).

Tarım, balıkçılık ve deniz tarımı

Tarım ve balıkçılık alanlarındaki ürünlerin üretimi ve pazarlanması ile ilgili devlet yardımları genel devlet yardımları çerçevesinde değerlendirilmemektedir. İlgili alanlar ilişkin devlet yardımları normal rekabet kuralları çerçevesinde değerlendirilmektedir. Yıllar içerinde oluşturulan ortak tarım ve balıkçılık politikalarının genel devlet yardımı kuralları ile tarım ve balıkçılık sektörlerine uygulanan kurallar belli başlı farklılıklar içermektedir.

Nakliye

Karayolları nakliyesi sektörüne (nakliye ekipmanları bir istisnadır ve yardım için uygun değildir) genel Devlet Yardımı kuralları uygulanmaktadır. Genel Devlet yardımı kuralları diğer nakliye sektörlerine (demiryolu, hava, iç deniz yolları ve deniz taşımacılığı ) uygulanmamaktadır.

Bildirim ve İzin Prosedürü

Komisyon’un devlet yardımlarına ilişkin denetleme mekanizması, yardımı vermeyi planlayan üye ülkenin muafiyet almak amacıyla gerçekleştireceği bildirim marifetiyle oluşturulmaktadır.

Bildirim sistemi içerisinde;
• Tüm yeni yardım tedbirleri veya mevcut yardımlardaki değişiklikler henüz planlanma aşamasında iken Komisyona bildirilmelidir.
• Komisyona bildirilmeyen ve izin almayan tüm yardımlar yasa dışı olarak kabul edilir ve Komisyon’un yardımı ortak pazar ile çelişir bulması halinde yardımın geri ödenmesi söz konusu olabilir.

Yapısal fonlara ilişkin devlet yardımı içeren projeler ancak aşağıdaki maddelere uygunluğu kapsamında Komisyon tarafından kabul edilebilir.

• de minimis kuralı kapsamında verilen yardımlar veya,
• bildirilmiş veya izin verilmiş yardım projeleri kapsamında verilen yardımlar veya
• Komisyon’a bildirilen ve izin alınan projeler.

Gerçekleştirilmesi planlanan yardıma ilişkin bildirim üye ülke tarafından gerçekleştirilir. Komisyon, bildirime ilişkin prosedürün hızlandırılması amacıyla bir çok yardım türünü kapsayacak şekilde standart bir bildirim formu düzenlemiştir.

Bildirim Formu

Birlik Anlaşması’nın 88nci maddesinin 3ncü bendi kapsamında gerçekleştirilen bildirimlere ilişkin standart bildirim formu 19 sorudan oluşmaktadır.

Bildirim formunda bulunan soruların en önemlileri olan ve verilecek yardıma ilişkin herhangi bir soru işareti bırakmaması için mutlaka detaylı ve özenli bir şekilde cevap verilmesi gereken başlıca sorular aşağıdadır.

• Bildirim formunun 8nci sorusu üye ülke tarafından verilecek olan yardımın amacı ile ilgilidir. Bu soru ile açıklığa kavuşturulmak istenen yardım yatay ise amacının ne olduğu (genel yatırım, ar-ge, çevre, enerji tasarrufu, vb.), bölgesel ise hangi bölgeleri kapsadığı ve kapsadığı bölgelerin uygun olup olmadığı, belirli bir sektöre yönelik ise bahsi geçen sektörün uyumlu olup olmadığıdır.
• Bildirim formunun 10ncu sorusu verilecek olan yardımın türünün (direkt yardım, düşÃ¼k faizli borç, faiz sübvansiyonu, vergi istisnası, vb.) detayları ile ilgilidir.
• Bildirim formunun 11nci sorusu yardımın hesaplanmasına dayanak teşkil eden uygun maliyetlerin (arazi, binalar, donatım. Personel, eğitim, danışman ücretleri, vb.) neler olduğunu sorgulamaktadır.
• Bildirim formunun 15nci sorusu yardım için yapılacak olan giderin ne seviyede olacağı ve süresine ilişkin soruları kapsamaktadır.
• Son olarak Bildirim formunun 18nci sorusu gerçekleştirilecek olan yardımın Birlik Anlaşması’na uygunluğunun gerekçesinin açıklanmasına ilişkindir.

Bildirim formunun üye ülke tarafından Komisyon’a bildirilmesinin akabinde formda herhangi bir eksiklik tespit etmesi durumunda Komisyon bildirimde bulunan ülkeden 15 gün içerisinde bilgi talep etmektedir Bildirimi gerçekleştiren üye ülkenin genellikle 20 gün içerisinde cevap vermesi beklenmektedir. Komisyon’un sorularına verilen cevapların tamamlanmasının akabinde başlayan süre neticesinde Komisyon, en fazla iki aylık süre içerisinde ilgili yardıma ilişkin kararını vermektedir. Komisyon’un incelemesi “herhangi bir itiraz bulunmadığı kararıâ€� veya “88nci maddenin 2nci paragrafının çalıştırılması kararıâ€� verilmesi ile sonuçlanır.

• Komisyon, herhangi bir itirazının bulunmadığı kararını verirse yardımın uygulanmasında herhangi bir sakınca bulunmamaktadır.
• Komisyon’un yardımın ortak pazar ile uygunluğu yönünde şÃ¼phesinin bulunması durumunda 88nci maddenin 2nci paragrafının çalıştırılması kararını verir. 88nci maddenin 2nci paragrafı “İlgilileri, kendi görüşlerini bildirmeye çağırdıktan sonra Komisyon, bir devlet ya da devlet kaynakları aracılığıyla bağlanan bir yardımın 87. madde hükümleri ışığında Ortak Pazar ile bağdaşmaz olduğuna veya bu yardımın yolsuz şekilde uygulandığını saptarsa, kendisinin belirleyeceği süre içinde ilgili devletin bu yardımı kaldırması ya da değiştirmesi gerektiğine karar verir...â€� demektedir. Bu gibi durumlarda Komisyon soruşturma açmaktadır. Komisyon soruşturma açılmasına ilişkin kararını en geç 2 ay içerisinde vermektedir. Soruşturmanın açılmasının akabinde (1-3 aylık bir dönem içerisinde) Resmi Gazete’de davanın özeti yayınlanır ve ilgili taraflar ve üye ülkeler konu ilişkin yorum yapmaya çağırılır. Bu noktada tarafların bir aylık bir cevap verme süreleri vardır. Yardıma ilişkin bildirimi yapan üye ülke diğer taraflardan gelecek yorumlara 15 gün içerisinde cevap verir. Komisyon kesin kararını açıklar (cevabın verilmesinden sonra geçen 3-18 aylık sürede) ve karar Resmi Gazete’de yayımlanır. Komisyon tarafından verilen karar olumlu (yardım uygulanabilir), olumsuz (yardım uygulanamaz) veya olumlu fakat şartlı izin (belirli şartların sağlanması akabinde yardım uygulanabilir) verebilir.

Komisyon’un, bildirimi gerçekleştirilen yardımın üye ülkeler arasındaki ticareti ve rekabeti etkilemediğine karar vermesi durumunda ilgili karara üye ülkelerin veya karardan doğrudan veya dolaylı etkilenen tarafların iki ay içerisinde itiraz etme hakkı bulunmaktadır. Komisyon’un, bildirimi gerçekleştirilen yardımın üye ülkeler arasındaki ticareti ve rekabeti etkilediğine ilişkin karar vermesi durumunda üye ülke veya yardımı alacak olan teşebbüs tarafından ilgili karara iki ay içerisinde itiraz edilebilir.

Yardımın İzlenmesi

Komisyon’un vermiş olduğu kararlara uyulup uyulmadığını incelemek için ek yetkileri bulunmaktadır. Komisyon’un verilen kararların uygulanmasına ilişkin önemli şÃ¼phelerinin bulunduğu durumlarda ilgili teşebbüslerin binalarında yerinde inceleme yapma hakkına sahiptir. Komisyon çalışanlarının; binalara girme, sözlü açıklama talep etme ve şirketin defterlerini ve iş kayıtlarına inceleme ve fotokopilerini alma yetkileri bulunmaktadır.