ÖZELLEŞTİRMENİN TÜRK ESNAF VE SANATKARLARI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ VE ÖNERİLER

Diğer bir mali mekanizma ise işletme giderleri desteği olarak;

İşletmenin teşviği aldığı birinci yılda işletme giderlerinin bir milyon $' ı aşamamak kaydıyla % 75 'i; ikinci yıl için 750 bin $' ı aşmamak kaydıyla % 50'si sübvanse edilmektedir.

Modernizasyon ve geliştirme mali yardımları olarak,

Küçük işletmelerin modernleştirilmesi ve geliştirilmesi kapsamında:

A) Bilgi-işlem destekli küçük tezgahların satın alınması,

B) Ãœretkenliği, verimliliği, kaliteyi arttırıcı ve yeni pazar araştırmalarını sağlayıcı faaliyet giderleri,

C) AR-GE faaliyet giderleri,

D) Risk sermayesinin esnaf ve sanatkara yönlendirilme giderleri,

E) Modernleştirme çalışmalarına destek danışmanlık firmalarının giderleri,

F) Kredi-Garanti kurumlarına olan primlerin ve zararın karşılanması,

G) Modern işletme tekniklerine geçişle ilgili eğitim ve diğer giderlerin karşılanması, girmektedir.

Yukarıda belirtilen alanlarda teşvik görmek isteyen esnaf ve sanatkarın tanımı aşağıdaki şekilde yapılmaktadır:

Sanayi sektöründe faaliyet gösteren en çok 200 işgören kapasiteli ve sabit yatırım tutarı en fazla 20 milyon $' a kadar;

Hizmet sektöründe faaliyet gösteren en çok 75 işgören istihdam kapasiteli ve sabit yatırım tutarı en fazla 7.5 milyon $' a kadar olan, işletmeler söz konusu teşvik kapsamına alınmıştır.

Ancak Türkiye'de varolan esnaf ve sanatkarların ölçeği bu tanımın çok altında kalmaktadır. Bu durum ise Türkiye'ye ciddi bir avantaj sağlamaktadır. Böylelikle bu kesime yapılacak yardımlarda hiç bir Topluluk engeli ile karşılaşılması söz konusu değildir.

Bu teşviğin mekanizmalarına bakıldığında:

Yatırımların 675 bin $'ı aşmamak kaydıyla % 37.5'i A kapsamında yer alan faaliyetler için götürü, kurumlar ve gelir vergisinin kredilendirilmesi şeklinde,

120 bin $'ı aşmamak kaydıyla % 75' i B kapsamında yer alan faaliyetler için aynı türdeki vergilerin kredilendirilmesi şeklinde,

750 bin $'ı aşmamak kaydıyla % 45 oranında C kapsamında yer alan faaliyetler için aynı türdeki vergilerin kredilendirilmesi şeklinde,

300 bin $'ı aşmamak kaydıyla % 5 oranında D kapsamında yer alan faaliyetler için aynı türdeki vergilerin kredilendirilmesi şeklinde

E kapsamında yer alan yıllık 300 bin $'ı ve 3 yıllık l.3 milyon $'ı aşmamak kaydıyla giderlerin % 50'sinin sübvanse edilmesi şeklinde,

F kapsamında yer alan kredi-garanti kurumlarının garanti verdigi kredilerde zararla sonuçlanan faaliyetlerde kayıpların % 70 oranında karşılanması öngörülmektedir. Ancak bu zarar karşılama işlemi toplam yatırımın % 50'sini aşamamaktadır.

G kapsamında yer alan faaliyetler için yıllık 100 bin $'a kadar veya yıllık faaliyetlerin % 70' i sübvanse edilmektedir.

Yukarıda sunulan mekanizmalar dışında esnaf ve sanatkarlara ait işyerlerinin modernizasyonu ( E kapsamına giren faaliyetler ) konusunda 2 milyon $'a kadar olan giderlerin finansmanında kullanılacak kredilerin Merkez Bankası'nın önerisi ve Bakanlar Kurulu kararıyla düşÃ¼k faizle kullandırılması söz konusudur.

Yatırım Malları edinimine ilişkin teşvikler olarak;

Bu teşvik kredi veren her hangi bir finans kuruluşu tarafından düşÃ¼k faizli kredilerin sübvansiyonunu kapsamaktadır.

Sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren esnaf ve sanatkarlar, 5 yıl vade ile elde ettikleri bu kredileri yatırım mallarının satın alınmasında kullanmaları gerekmektedir.

Söz konusu krediler 12 aydan kısa vadeli olamamakta, ayrıca tabanı 100 bin $, tavanı ise 3.5 milyon $ olarak saptanmıştır.

Teknolojik geliştirme ve uygulama teşvikleri olarak;

Esnaf ve sanatkarların temel bilimler alanında gerçekleştirilen yenilikleri ürün bazında uygulamaları sonucu adeta bir ödüllendirme biçiminde organize olan nakdi yardımları esas almaktadır.

Bu teşviklerin iki temel esasa dayandırılarak düzenlendiği görülmektedir:

Birinci esas uygulamalı çalışmalardır. Burada elde edilmiş teknolojik ve bilimsel gelişmeleri üretime aktararak ürün bazında sonuç alıcı çalışmalara yönelmek gerekmektedir.

Bu temel esas doğrultusunda esnaf ve sanatkarın dışarıdan alacağı teknik desteğin % 50 oranında sübvanse edilmesi söz konusudur ( Teknik desteği veren bir müşevirlik bürosu, üniversite, meslek okulu, vb. kuruluşulardır ).

Şayet böyle bir proje doğrudan esnaf veya sanatkar tarafından yürütülebiliyor ise o zaman projenin % 35' i sübvanse edilmektedir.

Öte yandan aynı tür işlemler için sübvansiyonun yanı sıra, proje giderlerinin % 70'i 3-10 yıl vadeli olarak % 4.5 faizle ucuz kredi kullandırılarak finanse edilmektedir.

İkinci esas ise teknoloji geliştirmeye dayalıdır. Burada yeni ürünler tasarlamak, yeni üretim teknikleri, makina ve teçhizat geliştirmek, icat etmek söz konusudur.

Bu durumlarda 15 yıl vadali olmak üzere proje bedelinin % 35 - %55'i düşÃ¼k faizli kredilendirme yoluyla sübvanse edilmektedir. Ayrıca bu kapsamda birinci temel esas çerçevesinde kullandırılan teşviklerden proje bedelinin % 50' si aşılmamak kaydıyla yararlanmak mümkündür.

Böylelikle bir çok mekanizma kullandırılarak kümülatif olarak projeyi % 100 oranında taşviklendirmek mümkün olabilmektedir.

Esnaf ve sanatkarlar tarafından oluşturulan ortaklıklara tanınan mali teşvikler olarak,

Bu mali yardım programına hizmet sektöründe faaliyet gösterenler alınmaktadır. Sübvansiyion kapsamına sabit yatırımlar ve/veya diğer yatırımlar, esnaf ve sanatkarların sundukları hizmet ürünlerinin pazarlanması girmektedir.

Söz konusu teşvikten yararlanmak için en az 5 esnaf ve sanatkarın bir araya gelmesi ve bir esnaf/sanatkarın % 20' nin üstünde pay sahibi olmaması gerekmektedir.

Tanınan mali yardım ise:

Sabit yatırımların % 70' inin 2 milyon $' ı aşmamak kaydıyla 10 yıl vadeli,

Diğer yatırımlarda ise,verilen kredilerin yatırım tutarının % 70' i veya 500 bin $' ı aşmamak kaydıyla 5 yıl vadeli olarak temin edilmesi ve temin edilecek kredilerin faizlerininin % 30 - % 60 oranında sübvanse edilmesi şeklinde organize olmaktadır.

Esnaf/Sanatkarlararası işbirliği ve istihdam teşvikleri olarak, iki başlık altında düzenlenen yardımlarda:

Birinci başlıkta bir çok esnaf ve sanatkarın oluşturduğu işbirliği sonucu her türlü modernizasyon, tevsi yatırımları, üretkenliğin ve verimliliğin arttırılması, atıl kaynakların kullanımına ait projelere 12 yıl vadeli, 2 milyon $' a kadar açılan kredilere normal faiz hadlerinin % 50 oranında altında faiz uygulanmaktadır.

İkinci başlıkta ise istihdamın korunması ve yeni istihdam alanlarının açılmasını temin eden projelere kaynak temin edecek finans kuruluşlarının sermayelerine ortak olacak esnaf ve sanatkarların ve/veya esnaf kooperatiflerinin katılım payları karşılanmaktadır.

Söz konusu şema oldukça ilginç bir görünüm sunmaktadır: bir yanda esnaf ve sanatkarlar kamu eliyle sermayelendirilip kendi kredi kurumlarını kurarken; öte yandan varolan kredi kurumlarının sermaye yapılarını güçlendirmektedirler.

Böylece finans kuruluşlarının para bilgisi, esnaf ve sanatkarın üretim bilgisiyle sağlıklı finansman modellerine ulaşabilmektedir. Ancak bu modelde sadece istihdamı koruyucu ve yeni istihdam alanları açan projeler yer almaktadır. Sistemin başarılı bir biçimde yürütülmesi durumunda diğer alanalarda da yaygınlaştırılması mümkündür.

Ticari faaliyetleri destekleme teşvikleri olarak;

bu faaliyetlerde bulunan esnaf ve sanatkarların işlerini büyütmek üzere yeni yer, makina, bina inşaat, ticari araç alımı, vb. her türlü ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılan teşvikler ucuz kredi ve doğrudan nakdi yardım tarzında organize olmaktadır.

Ucuz kredi şemasında 7 - 15 yıl vadeli 500 bin $' dan fazla olmamak kaydıyla alınan kredi faizlerinin % 50 - % 65 oranında sübvanse edilmesi söz konusudur. Ancak alınan kredi, projenin toplam maliyetinin % 70'ini geçememektedir, bu durumda da % 30 öz kaynak kullanımı zorunludur.

Doğrudan nakdi yardım şemasında ise proje bedelinin % 10'u sübvanse edilmektedir. Öte yandan bu şemayı tercih eden esnaf ve sanatkarlara ilave olarak, 7 - 15 yıl vadeli, proje bedelinin % 60' ını aşmamak kaydıyla alacakları kredilerde normal faiz hadlerinin % 40' ı oranında bir sübvansiyon verilmektedir. Ancak kredinin alt limitinin 500 bin $ üst limiti ise 5 milyon $ olarak saptanmıştır.

İki şema arasındaki fark ise ikinci şemada % 10' luk doğrudan nakdi yardım alınması buna karşılık faiz sübvansiyonunun daha düşÃ¼k tutulması ama kredi tabanının da yukarı çekilmiş olmasıdır. Sonuçta yüksek bedelli projelerin ikinci şemaya yönlendirilmesi düşÃ¼nülmektedir.

Yukarıda anlatılan bir çok mekanizmanın oranları, vadeleri ve meblağları Türkiye'de yürürlüğe konulmak istenen özelleştirme hareketine destek verecek programlarda, özelleştirmeden elde edilecek gelire göre değişeceği kuşkusuzdur. Ancak Avrupa Topluluğu'nda esnaf ve sanatkarlar bu prensipler ve bu türde mekanizmalarla desteklenmektedirler.

Türkiye'de Özelleştirme Programı'nın başarıya ulaşması için her kesim gücü oranında özveriye hazır olduğunu açıkça beyan etmiştir. Ancak bu programın sadece bir kesimin üzerine adeta yıkılması ileride tamiri güç sorunları da beraberinde getirecektir. İşte bu nedenle özelleştirmeden elde edilecek gelirlerin bir destek programı dahilinde etki altında kalacak kesimlere yüklerine doğru orantılı olarak dönmesi ve ortaya çıkacak geçici uyumsuzlukların hızla giderilmesi bu özelleştirme programının temel ögesidir.