Franchise alan taraf, anlaşmayla Pronuptia'nın ticari markasını belirtilen bölgelerde kullanma ve birçok alanda Pronuptia'dan
destek alma garantisi elde etmiştir. Karşılığında Franchisei veren taraf ise üçüncü kişilere başka yollardan tedarikte
bulunmamayı, ticari lisans vermemeyi ve kendi adına mağaza açmamayı taahhüt etmiştir.
Anlaşma gereği, Franchise alan, satışlar üzerinden % 10 komisyon ödemeye, tedariğinin % 80'ini Franchise verenden, kalanını da
ancak onaylanmış tedarikçilerden sağlamaya, anlaşmanın sona ermesinden itibaren bir yıl süresince Franchise verenle rekabet
etmemeye ve reklam faaliyetlerinde ortak çalışmaya mutabık olduğunu belirtmiştir.
Pronuptia vakası ile ATAD, her Franchise anlaşmasının, kapsadığı faaliyetlere ilişkin özel hükümler içermesinden dolayı teker
teker ele alınması gerekliliği üzerinde durmuştur. Franchise sistemlerinin devamlılığının sağlanması için üç önemli nokta
olduğunu belirten Yüce Divan, bunları;
Franchise sağlayanın know-how'ının,
ticari kimliğinin
ve birikiminin
korunması olarak saymıştır.
Bunların elde edilmesi için koyulan kurallar anlaşmanın Kurucu Antlaşma'nın 85 (1) maddesine uymaması anlamına gelmemektedir.
Bu yaklaşım, Komisyon'un 1986 -1988 yılları arasında kendisine intikal eden Yves Rocher[6], Computerland[7], Service Master[8] ve
Charles Jourdan[9] vakalarında almış olduğu kararlarında ve bütün bu içtihatlar sonucunda şekillenen Franchise anlaşmalarına
ilişkin grup muafiyeti tüzüğünde de belirleyici olmuştur.
Yukarıda sözünü ettiğim bu temel içtihatlar sonrasında Rekabet Kurumu Başkan Yardımcısı Sayın İsmail Hakkı Karakelle'nin tüm
incelikleriyle sunduğu Franchise tebliğinin ana esaslarının bazıları üzerine Topluluk'ta oluşmuş içtihatlardan söz etmekte
fayda vardır.
Örneğin Franchise alan işletmelerin, Franchisee konu olan hizmetin yerine getirilmesinde, rekabet içinde oldukları diğer malları
kullanmaları veya satmaları, bu mallara, Franchisee konu olan mallarla birlikte anılma ve mevcut bir Franchise ağının
avantajlarından faydalanma olanağı sağlayacağından, yasaklanmıştır. Ancak bu kısıtlama Franchise anlaşmasına konu ürünlerle
birlikte kullanılan diğer aksesuar veya tamamlayıcı ürünleri kapsamamaktadır. İşte bu konu Yves Rocher[10] vakası sonucunda
ortaya çıkmış ve Franchise alan teşebbüsler anlaşma konusu ürünlerle rekabet halinde olan ancak ana ürün sınıfına girmeyen
bazı aksesuarları satabilme hakkını elde etmişlerdir.
Diğer önemli bir konu ise, tebliğde belirtilen bölgesel sınırlama esası, Franchise alanların yatırımlarının korunmasında büyük
önem taşımaktadır. Franchise alanın, Franchise ağının bir üyesinin -ki buna Franchise veren de dahildir- yer aldığı bir
bölgede, doğrudan yada dolaylı olarak, benzer bir faaliyette bulunamamaktadır. Franchise alan, anlaşmanın bitiminden sonra da bu
yükümlülüğe, Franchisei kullandığı bölge için, bir yıl aşmayacak bir süre boyunca uymak zorunda kalabilmektedir. İşte
Computerland[11] vakasında Franchise veren Franchise alanın, anlaşma bitiminden sonra bir yıl boyunca hiçbir benzer faaliyette
bulunmamasını, ikinci yılın sonuna kadar herhangi bir Computerland mağazasına yakın mekanda benzer faaliyetlerde bulunmamasını,
üçüncü yılın sonuna kadar da kendi eski Computerland Franchiseinin civarında benzer faaliyetlerde bulunmamasını şart
koşmaktaydı. Ancak Komisyon, bu tür kademeli bir rekabet etmeme hükmünün çok ağır olduğuna ve Franchise alanın anlaşma
bitiminden sonra kendi bölgesi veya mağazasının merkezinden belirlenen on kilometre çapında bir alan içerisinde bir yıllık bir
süre içerisinde benzer bir faaliyette bulunulmamasının makul olabileceğine karar vermiştir.
4087/88 Sayılı Franchise Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyeti Komisyon Tüzüğü bir itiraz prosedürü içermektedir. Bu
prosedür, Tüzük'te açıkça belirtilmemiş rekabet kısıtlamalarının bulunduğu anlaşmalar için geçerlidir. Bu tür anlaşmalar
Komisyon'a bildirilir ve Komisyon da, sözkonusu anlaşmaya ilişkin altı ay içerisinde herhangi bir itiraz çıkmazsa muafiyet
tanır.
Söz konusu altı aylık süre, Komisyon'un bildirimi aldığı tarihten itibaren başlar. Komisyon, eğer bildirimin yapıldığı tarihten
itibaren üç ay içinde, bir Ãœye Devlet'ten anlaşmaya muafiyet tanınmamasına ilişkin bir talep gelirse muafiyete karşı
çıkabilir. Bu talep, Topluluk Rekabet Hukuku ile uyumlu olmalıdır. Bir Ãœye Devlet'in talebi karşısında ortaya çıkan bu
karşıtlık, Komisyon'un Kısıtlayıcı Eylem ve Hakim Durum Komitesi'ne danışılması sonucunda ortadan kaldırılabilir.
Eğer, teşebbüsler Kurucu Antlaşma'nın 85 (3) maddesine ait tüm şartları yerine getirmişlerse, karşıtlık ortadan kalkar ve
muafiyet, bildirim tarihinden itibaren uygulanmaya başlanır.
İşletmelerin karşıtlğı ortadan kaldıracak ve Madde 85 (3)'e uyumlu hale getirecek gerekli değişiklikleri ve düzeltmeleri
anlaşmalarında yapmaları durumunda ise muafiyet, değişikliklerin yapıldığı tarihten itibaren uygulanmaktadır.
Franchise anlaşmaları grup muafiyeti kapsamında bakılmakta olduğunu biliyoruz ancak bu tür anlaşmalara ayrıca bireysel muafiyet
almak da bazı şartlarda mümkündür.
Bir Franchise anlaşmasının geçerliliğinin hangi koşullara bağlı olduğu daha önceki konuşmalarda derinlemesine incelendi. Bununla
beraber, 4087/88 Sayılı Franchise Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyeti Tüzüğü'nde belirtilen kısıtlamaların ötesinde
kısıtlayıcı hükümler içeren bazı Franchise anlaşmalarına da Komisyon tarafından bireysel muafiyet tanınabilmektedir.
Franchise alan teşebbüslerin, anlaşmayla belirlenmiş olan bölgeleri içerisinde birden fazla satış noktası açmalarının
engellenmesine ilişkin kısıtlayıcı maddelere genellikle muafiyet tanınmaktadır.
Aynı şekilde, Franchise alanın, sadece nihai tüketicilere veya diğer Franchise alanlara satış yapabileceğine ilişkin bir
kısıtlama da anlaşmanın bireysel muafiyet almasına engel teşkil etmemektedir.
Bununla birlikte Computerland Komisyon Kararı[12], Franchise verenin, Franchise alanların anlaşma konusu ürünleri sistemin
dışındaki yeniden satıcılara satmamalarını sağlamaya yönelik kısıtlamalarını inceleyen önemli bir vakadır. Komisyon, bilgisayar
malzemeleri satışına ilişkin Computerland Franchise sistemi için Computerland isminin mağazalarda satılan bilgisayarların veya
yan ürünlerinin markası olmadığını ve sadece satış sisteminin ismi olduğunu belirtmiştir.Â
Bu durumda da Komisyon, sistem dışındaki yeniden satıcılara satılan ürünlerin Computerland isminin itibarını zedelemelerinin
mümkün olmadığını bildirmiştir. Ancak bu kısıtlayıcı hükme, Franchise verenin Franchise alana verdiği eğitimin ve desteğin,
Franchise alanın değişik satış kanallarına yönelmesini sağlamaya yönelik olmadığı, ancak, perakende satış ve servis
hizmetlerinin iyileştirilmesi sonucunda tüketici memnuniyetinin sağlanmasına yönelik olduğu ve bu sebepten dolayı verilen eğitim
ve desteğin ziyan edildiği gerekçeleriyle muafiyet tanınması gerekebilirdi[13].
Komisyon'un Franchise anlaşmalarına bireysel muafiyet tanırken göz önünde bulundurduğu en önemli faktör, ilgili anlaşmaların
gerek farklı fiyat uygulamaları gerekse de eşit edimdeki Franchise alanlara farklı uygulamalar neticesinde pazarın bölünmesine
yol açıp açmadığıdır. Aynı şekilde, Franchise verenler tarafından Franchise alanların satış fiyatlarının belirlenmesini
amaçlayan girişimlere de Komisyon kesinlikle bireysel muafiyet tanımamaktadır.
Son olarak da belirtmekte fayda bulduğum husus; rekabet içinde olan imalatçılar arasında pazarın paylaşılması, Franchise alanın
tedarikçi veya müşteri seçiminin belirtilen koşullar haricinde sınırlanması, Franchise alanın fiyatları belirlemesinin
kısıtlanması gibi durumlar ise eksik rekabete neden olduklarından ötürü Roma Antlaşması'nın 85 (1) maddesi kapsamına girmeleri
bakımından Franchise anlaşmalarında yer alamazlar. Bununla birlikte, Franchise veren, Franchise alanlara fiyat konusunda, ulusal
yasaların izin verdiği ölçüde, uyumlu eyleme yol açmamak şartı ile, tavsiyede bulunma özgürlüğüne sahiptir.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] TEKİNALP, Ãœ. :Avrupa Birliği Hukuku, Beta, İstanbul, 1997, s:366
[2] Avrupa Toplulukları Komisyonu: Rekabet Politikası Ãœzerine Onbeşinci Rapor, Brüksel, 1986
[3] 4087/88 Sayılı Komisyon Tüzüğü, ATRG, L 359, 1988, s:46
[4] OECD: Rapport sur la Politique de la Concurrance et les Restrictions Verticales: Les Accords de Franchise, OECD, Paris, 1994,
s:100
[5] Aff. 161/84, Pronuptia de Paris GmbH k. Pronuptia de Paris Irmgard Schillgalis, Rec. 1986, s:353
[6] Yves Rocher Komisyon Kararı, ATRG, L 8, 1986, s:49
[7] Computerland Komisyon Kararı, ATRG, L 222, 1987, s:12
[8] Service Master Komisyon Kararı, ATRG, L 332, 1988, s:38
[9] Charles Jourdan Komisyon Kararı, ATRG, L 35, 1989, s:31
[10] Yves Rocher Komisyon Kararı, ATRG, L 8, 1986, s:49, paragraf: 26
[11] Computerland Komisyon Kararı, ATRG, L 222, 1987, s:15, paragraf: 12
[12] Computerland Komisyon Kararı, ATRG, L 222, 1987, s:12
[13] GOYDER J.: EC Distribution Law, John Wiley &Sons, West Sussex, 1996, s:172