Rekabet Hukuku Kitabı Prof. Dr. Arif Esin

2. TOPLULUK REKABET HUKUKU'NDA ANLAŞMA, UYUMLU EYLEM VE KARARLAR

Topluluk Rekabet Hukuku'nda rekabeti engelleyici ya da kısıtlayıcı anlaşma, uyumlu eylem ve kararlar Roma Antlaşması'nın 85. maddesi vasıtasıyla yasaklanmaktadır.

Kurucu Antlaşma'nın 85 (1) maddesi yasaklanan çeşitli şekillerdeki anlaşma, uyumlu eylemler ve kararları tanımlamaktadır.

"Madde 85 (1)

1- Ãœye Devletler arasındaki ticareti etkileyebilecek ve Ortak Pazar içindeki rekabeti önleyecek, sınırlayacak ya da bozacak etkileri olan işletmeler arası tüm anlaşmalar, işletmelerin ortaklık kararları (teşebbüs birlikleri kararları), çıkar yollu uygulamalar (uyumlu eylemler) ve özellikle:

a) Doğrudan doğruya ya da dolaylı şekilde alış veya satış fiyatlarını ya da diğer uzlaşma koşullarını saptamaya,

b) Ãœretimi, pazarları, teknik gelişmeyi, ya da yatırımları sınırlamaya veya kontrol etmeye,

c) Pazarları veya gereç kaynaklarını paylaşmaya,

d) Ticari hasımlar bakımından, eşdeğerdeki edimlerle aynı olmayan koşulları, uygulayarak, onları bu nedenle rekabette dezavantajlı duruma düşÃ¼rmeye,

e) Akitlerin yapılmasını, niteliği gereği olarak ya da ticari törelere göre bu akitlerin, konusuyla ilişkisi olmayan ek edimlerin hasımlar tarafından kabul edilmesine bağlamaya,

varanlar Ortak Pazar ile bağdaşmaz ve yasaklanmıştır". (16)

Yukarıda vazedilen 85 (1) kapsamında teşebbüsler arası faaliyetlerin hukuka mugayir olduğunun tespiti için aşağıda sıralanan üç şartın oluşması gerekmektedir:

"o Teşebbüsler arası bir anlaşmanın, bir uyumlu eylemin veya teşebbüs birliklerinin bir kararının varlığı;

o Teşebbüsler arası bir anlaşmanın, bir uyumlu eylemin veya teşebbüs birliklerinin bir kararının varlığının rekabeti kısıtlaması ya da engellemesi;

o Teşebbüsler arası bir anlaşmanın, bir uyumlu eylemin veya teşebbüs birliklerinin bir kararının varlığının Ãœye Ãœlkeler arası ticareti etkilemesi." (17)

Yukarıda belirtilen üç şartın oluşması halinde, ihtilaf Topluluk Rekabet Hukuku kapsamında mütalaa edilebilir. Sözkonusu üç şartın ana kavramlarının Topluluk içtihat hukukuna dayandırılarak incelenmesinde fayda vardır.

2.1. Teşebbüsler arası anlaşmanın, uyumlu eylemin veya teşebbüs birlikleri kararının varlığı

Teşebbüsler arası bir anlaşmanın, bir uyumlu eylemin veya teşebbüs birliklerinin bir kararının varlığı durumunda bazı ana kavramların Rekabet Hukuku anlamında irdelenmesi büyük önem arz etmektedir. Bu kavramlar: Teşebbüs, teşebbüsler arası anlaşma, teşebbüs birliklerinin kararları ve uyumlu eylemlerdir.

Ancak sözkonusu kavramları incelemeden önce rekabet ve rekabetin kısıtlanması arasındaki rabıtanın iyi kurulması gerekmektedir. Bu noktada iki temel doktrinin çatıştığı görülmektedir. Birinci yaklaşıma göre; ekonomik ilişkilerde mükemmel bir rekabet ancak arz ve talep tarafından belirlenebilir. Bu bakımdan da piyasa şartlarına göre bağımsız karar alan teşebbüslerin kararlarına müdahele edilmesi zaten serbest rekabeti kısıtlayıcı bir husustur. Ancak "böylesine vahşi bir piyasa ekonomisini hiç bir serbest piyasa ekonomisinin kaldırması mümkün değildir". (18)

İkinci yaklaşıma göre ise rekabetin etkili kılınması gerekmektedir. Bu bakımdan da pazar şartları, teşebbüslerin konumu, ilgili ürünler, vb. tüm parametrelere göre rekabet ortamları değerlendirilmelidir. Böylelikle de piyasalarda zaten varolduğu kabul edilen mükemmel rekabetin ne şekilde kısıtlandığının ve bu hallerin neler olduğunun araştırılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. İşte Topluluk Rekabet Hukuku bu ikinci doktirini benimsemiştir. Nitekim ATAD, LTM/MBU Kararı'nda bu yaklaşımı teyid etmektedir. Yüce Divan'a göre "Rekabet oyununun gerçek çerçevesi içerisinde anlaşma marifetiyle bozulduğunun anlaşılması gereklidir". (19)

Bu Karar'dan on yıl sonra 1977 yılında Metro k. Saba vakasında Yüce Divan bu yaklaşımını pekiştiren diğer bir karar vermiştir: "Kurucu Antlaşma'nın hedeflerine ulaşmada önemli bir merhale olan Tek Pazar'da rekabetin sınırlandırılması ancak ürünlerin ya da verilen hizmetlerin ilgili pazarın kendi şartları doğrultusunda değerlendirilmesi ile mümkündür". (20)