Rekabet Hukuku'nda Dağıtım Anlaşmaları ve Fikri Mülkiyet Hakları Üzerine Yeni Düzenlemenin Getirdikleri Prof. Dr. Arif Esin

 

Avrupa Birliği, teşebbüsler arasındaki dikey anlaşmalara Amsterdam Antlaşması'nın 81 (3) maddesi doğrultusunda yasalaşan yeni bir düzenleme ile, iki ya da birçok teşebbüs arasında üretim ya da dağıtım zincirinin değişik seviyelerinde malların ya da hizmetlerin alımına, satımına ve yeniden satımına ilişkin akdedecekleri sözleşmeleri Antlaşma'nın 81 (1) maddesi hükümlerinin uygulanmasından muaf tutmaktadır. Eski dağıtım Tüzüklerini yürürlükten kaldırıran bu yeni düzenlemede fikri mülkiyet haklarına da ayrıca yer verilmektedir.



XXI.yy'da mal ve hizmet ticaretinin fikri mülkiyet haklarını kapsayan boyutu büyük önem kazanacaktır. Özellikle DTÖ Anlaşması'nın yürürlüğe alınmasından itibaren (1994) ileri sanayileşmiş ülkelerin (örneğin AB Ãœye Ãœlkeleri) fikri mülkiyetlere ilişkin EK 1 C olarak (TRIPS Agreement-Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights) yer verilen hususlara hemen uyum sağlamaları imza ve karar altına alınmıştır.



TRIPS açısından DTÖ nezdinde üç tür ülke statüsünün varlığı sözkonusudur. Bu statüler: Gelişmiş Ãœye Ãœlkeler, Gelişmete olan Ãœye Ãœlkeler ve En Az Gelişmiş Ãœye Ãœlkeler şeklinde sıralanmış; dolayısı ile her statüdeki ülkelere farklı yükümlülükler ya da eşdeğer yükümlülüklere uyum göstermek için farklı sürelerin tanınması söz konusu olmuştur.[1] 



Bu çerçevede TRIPS Anlaşmasına uyum için:



TRIPS Anlaşması Madde 65 (1)'e göre; ...hiçbir Ãœye, DTÖ Anlaşma'nın yürürlüğe giriş tarihinden sonraki gelen yıllık süre sona ermeden bu Anlaşma hükümlerini uygulamakla yükümlü olmayacaktır. Böylelikle gelişmiş ülkelere 1 yıllık bir süre (1.1.1995+1 yıl=1.1.1996) tanınırken;



Madde 65 (2)'ye göre; Gelişmekte olan Ãœye ülkeler...bu Anlaşma hükümlerinin paragraf 1'de açıklanan uygulama tarihini dört yıl süre ile erteleme hakkına sahip olacaktır. Böylelikle gelişme yolunda olan ülkelere 4 yıl (1.1.1995+4 yıl =1.1.1999);



Madde 66 (1)'e göre; En Az Gelişmiş Ãœye ülkelerin özel ihtiyaç ve koşullarının, ekonomik, mali ve idari kısıtlamalarının ve uygulanabilir bir teknolojik temel yaratmak için esneklik gereksinimlerinin ışığında, bu Ãœyelerden...bu Anlaşma hükümlerini, Madde 65 paragraf 1'de belirtilen uygulama tarihinden itibaren 10 yıllık bir süre için, uygulamaları istenmeyecektir. En Az Gelişmiş Ãœye ülkelere de 10 yıllık (1.1.1995+10 yıl=1.1.2005) uyum sürelerinin tanıdığı görülmektedir.



Ancak esas olarak gelişme yolunda olan ülkelere ve özellikle de en az gelişmiş ülkelere verilen bu ayrıcalık karşısında, GATT çerçevesinde Dünya ticaretinin gelişmiş ülkeler tarafından az gelişmişlere karşı serbestleştirilmesinin de 10 yıllık bir sürece bağlandığı, dolayısı ile karşılıklı yükümlülükler arasında bir dengenin bu anlamda tesis edildiği de görülmektedir ki; esas itibarı ile Uruguay Round Nihai Senedi'nin özünü de bu denkser yükümlülük ilişkisi düzenlemektedir.



Küreselleşen Dünya'da bu yeni düzenlemenin bir izdüşÃ¼münü de Avrupa Birliği'nin yeni Tüzüğü'nde görmek mümkündür. Nitekim, Birlik'de teşebbüsler arasında akdedilen dikey anlaşmalar kapsamında arz edilen hizmetler ve yeniden satışa sunulan malların üzerindeki fikri mülkiyet haklarına ilişkin her türlü hak ve yükümlülüğün kullanımı ya da devri Yeni Tüzük ile grup muafiyeti kapsamına alınmaktadır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, devredilen ya da kullanımına müsade edilen hakkın sözleşmenin uygulanması için gerekli olması koşulunun getirilmiş olmasıdır. Ayrıca bu kullanım ve devir işleminin Yeni Tüzük ile yasaklanan rekabet kısıtlamalarını ihlal edecek nitelikte olmaması gerekmektedir.