Avrupa Birliği Aday Ãœlkelerinin Rekabet Politikaları
Özlem ÖKSÜN

Avrupa Birliği, bir süre önce 13 aday ülkeye ilişkin yıllık raporlarını ve XXXI. Rekabet Raporunu yayınladı. Rekabet Raporu, ülkelerin rekabet politikalarına ilişkin olarak gerçekleştirmiş oldukları gelişmelere değinmekte. 



Komisyon, aday ülkelerin rekabet ve devlet yardımlarına ilişkin düzenlemeler, rekabet alanındaki idari kapasiteler ve rekabet kurallarının uygulanmasına ilişkin olarak tatmin edici seviyelere gelip gelmediklerine göre rekabet görüşmelerini süreli olarak durdurmuştur. Rekabet kurallarının uyumuna ilişkin görüşmeler, AB müktesebatını adapte eden ve uygulama konusunda büyük ilerleme kaydeden Estonya, Letonya, Litvanya ve Slovenya gibi ülkelerle Aralık ayında süreli olarak durdurulmuş ve fakat diğer aday ülkeler ile devam etmektedir.



Aday ülke rekabet otoritelerinin karşılaştıkları zorlukların başında karteller, monopol oluşturan birleşmeler ve hakim durumdaki teşebbüslerin ayırımcı davranışları gibi pazarların düzgün işlemesini engelleyici rekabet kısıtlamalarına gerekli önceliğin verilememesi gelmektedir.



Devlet Yardımı izleme otoritesini 2003 yılında oluşturacağını belirten Türkiye dışındaki tüm aday ülkeler 2001 yılında Devlet Yardımı izleme otoritelerini oluşturmuştur. Komisyon, ilgili otoritelerin mevcut durumda verilmiş olan veya yeni verilen devlet yardımlarını incelemesi gerektiğini ve yeni verilecek tüm yardımlara ilişkin bildirim yapılması gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca ilgili otoritelerin yardımı veren otoritelerden verilecek yardıma ilişkin tüm evrakları temin etme ve Avrupa Anlaşmalarına uygunlukları hakkında bağımsız bir rapor verebilme yetkilerinin olması gerekmektedir. Fakat tüm otoriteler yeni yardımlara ilişkin bahsi geçen belgeleri sistematik bir şekilde temin edememektedir. Devlet yardımları ile ilgili ortaya çıkan diğer problem vergi yardımı rejimleri gibi yabancı yatırımcıyı çekmeye yönelik uygulamaların meydana getirdiği aday ülkeler arasındaki kanuni farklılıklardır.



Komisyon'un aday ülkelerin rekabet politikaları düzenlemelerine ilişkin raporu aşağıda ülke bazında özet olarak incelenmektedir.





Türkiye



Türk Rekabet mevzuatı, AB müktesebatı ve Gümrük Birliği kapsamında düzenlenmiştir. Özellikle grup muafiyetlerine ilişkin ikincil mevzuat uygulamaya konulmuş olmakla beraber ilgili mevzuatta halen bir takım değişikliklerin yapılması gerekmektedir.



Rekabet ihlallerinin önlenmesine ilişkin uygulamalar takdire şayan olmakla birlikte soruşturmalardaki standardın yükseltilmesi gerekmektedir.



Türkiye'de rekabet hukukuna ilişkin yaptırımların özellikle devlet kuruluşlarına, devlet tekellerine ve özel haklara haiz kuruluşlara etkin bir şekilde uygulandığına ilişkin bir takım kuşkular bulunmaktadır. Nisan 2001'de tüm devlet tekelleri ve özel haklara haiz şirketlerin listesi Komisyon'a bildirilmiş olmasına ve Gümrük Birliği anlaşması neticesinde gerekli düzenlemelerin yapılmasının gerekliliğine rağmen TEKEL'in özel haklarının bir türlü geri alınmaması, Türkiye'nin liberalizasyon çalışmalarının önündeki en büyük engel olarak durmaktadır. TEKEL devlet teşebbüsü statüsünden özel girişim statüsüne dönüştürülmüş olmasına rağmen halen alkollü içecekler ve tütün ürünleri pazarında monopol olma özelliğini korumaktadır. TEKEL'in özelleştirme çalışmaları ise devam etmektedir.



Devlet yardımlarına ilişkin olarak ise Ocak 2003'de devlet yardımlarını uygulayan ve denetleyen bağımsız bir otoritenin kurulmasına ilişkin karara varılmış ve hükümet içerisinde ilgili bağımsız teşkilatın oluşturulması için kurulan komisyona rağmen gerekli düzenlemeler henüz gerçekleştirilememiştir. Mevcut durumda devlet yardımlarının kontrolü farklı devlet kurumları tarafından yapılmaktadır. Henüz devlet yardımlarına ilişkin kanun ve uygulamalar ve bölgesel yardımlara ilişkin harita üzerine de her hangi bir ilerleme kaydedilmemiştir.



Kısacası Türkiye'de AB standartları ve kriterlerine uygun bir devlet yardımı kontrol mekanizması bulunmamaktadır. Devlet yardımlarının kontrolünü sağlayacak bağımsız bir otoritenin oluşturulması ve ayrıca bölgesel yardımlara ilişkin devlet yardımı haritasının hızlı bir şekilde tamamlanması gerekmektedir.



Mevcut durumda devlet yardımlarına ilişkin Komisyon'a her hangi bir raporlama yapılmamış olmasına rağmen, Türkiye, Devlet Yardımlarının İzlenmesi Otoritesinin kurulmasının ardından envanter, izlenilen metodoloji gibi konuları da kapsayan sürekli raporlama yapacağını taahhüt etmiştir.

 

Bulgaristan



Dikey anlaşmalardaki grup muafiyeti tebliğ mevcut AB müktesebatı kapsamında yenilenmiş ve Haziran 2001'de yürürlüğe giren belirli dikey anlaşmalara ilişkin grup muafiyeti marifetiyle birtakım gelişmeler gerçekleştirilmiştir. Yürürlükte bulunan Bulgaristan Rekabet Kanunu, AB müktesebatı ile uyumlu olmasına rağmen yeni yatay anlaşmalara ilişkin grup muafiyeti tebliğinin de ayrıca düzenlenmesi gerekmektedir.



Rekabet Otoritesi, halkın rekabet politikalarına ilişkin bilincini artırmış olmakla beraber daha etkili bir ceza politikası benimsemeli ve öncelik rekabetin en çok kısıtlandığı davalara vermelidir. Bunlara ek olarak da otoritenin idari kapasitesinin güçlendirilmesi ve kalifiye eleman temini gerekmektedir.



Kasım 2000'de yeniden düzenlenen Rekabetin Korunması Komisyonu, 155 dosyaya ilişkin karar almış ve bu kararların yaklaşık yarısı temyiz edilmek üzere Yüksek İdare Mahkemesine götürülmüştür. Genel olarak Yüksek İdare Mahkemesinin kararları Rekabet Otoritesinin kararlarını onaylar nitelikte olmasına rağmen ilgili kararların karşılaştırmalı verileri henüz mevcut değildir. Diğer taraftan ortak eğitim programları marifetiyle Rekabet Otoritesi ve Yüksek İdare Mahkemesi arasındaki işbirliği geliştirilmiştir.



Otorite, demiryolu taşımacılığı ve posta hizmetleri yasaları gibi pazara ilişkin düzenlemelerin oluşturulmasında da katkıda bulunmuştur. Bununla birlikte Otorite, rekabetin ciddi bir şekilde ihlal edildiği davalara öncelik vermeli ve cezalar konusunda daha kararlı bir politika izlemelidir.



2001 yılında devlet yardımı kanununun hazırlanmasına ilişkin çalışma grubunun oluşturulmasına rağmen mevcut durumda devlet yardımlarının AB müktesebatı ile tam olarak uyumlu olduğu söylenemez. Yürürlükte bulunan Rekabet Kanun'u devlet yardımlarına ilişkin belli başlı hükümleri kapsamaktadır. Rekabet Otoritesi Avrupa Anlaşmasını ve müktesebatını kendisine referans almak suretiyle ve mevcut kanunun öngördüğü çerçevede devlet yardımlarını kontrol etmektedir. 



Devlet yardımlarının kontrolü Rekabet Otoritesi tarafından yapılırken izlenmesi ise Maliye Bakanlığı'nın sorumluluğu altındadır. İlgili kuruluşlar arasındaki işbirliği ise halen yeterli derecede gelişmemiştir.



Mevcut durumdaki devlet yardımları bildirim sistemi tüm devlet yardımı projelerinin Rekabet Otoritesi tarafından kontrol edilmesine izin vermemektedir. Dolayısıyla tüm yardımları içerisine alacak şekilde bir bildirim sisteminin oluşturulması öncelikli olarak ele alınmalıdır. 



2001 yılı içerisinde 6 devlet yardımı Rekabet Otoritesi tarafından incelenmiştir. Bölgesel yardım haritası ise henüz oluşturulmamıştır. Özellikle yeniden verilmesi muhtemel yardımlara ilişkin şeffaflığın ve etkin kontrolün artırılması gerekmektedir.





Kıbrıs



Bakanlar Kurulu Aralık 2000'de dikey anlaşmalara ve uyumlu eylemlere ilişkin grup muafiyetlerini çıkartmıştır. Kasım 2000'de Rekabetin Korunması Hakkında Kanun'da gerçekleştirilen değişiklikler yürürlüğe girmesine rağmen halen özellikle yatay anlaşmalara ilişkin grup muafiyetini de kapsayacak biçimde bir çok reformun yapılması gerekmektedir. İlgili Kanun'un yürürlüğe girmesiyle Otoritenin soruşturma ve ceza yetkisi güçlendirilmiştir. 



Henüz tam anlamıyla kendi inisiyatifiyle soruşturma yürütme becerisine sahip olmayan Otorite 2000 yılında toplam 19 dosyayı karara bağlamıştır. Bu kararların 2si yatay anlaşmalar, 7si hakim durumun kötüye kullanılması ve 10u birleşme ve devralmalara ilişkindir.



Otoritenin yetersiz olan icra gücünün ve personelinin geliştirilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda Otoritede yeterli kalifiye elemanın bulunmamasından ötürü henüz kendi inisiyatifiyle soruşturma idare etme kapasitesine sahip değildir. Ayrıca Otorite daha aktif olmalı ve cezai uygulamaları caydırıcı olmalıdır.



Nisan 2001'de yeni devlet yardımları kanunu yürürlüğe girmiş ve Temmuz 2001'de bu kanunda değişiklikler yapılmıştır. Devlet yardımını veren kurumlar 6 ay içerisinde bildirim yapmak ile yükümlü olmalarına rağmen kanun henüz uluslararası teşebbüslere verilen mali yardımlar gibi en önemli türdeki devlet yardımlarını kapsamamaktadır. Parlamento, Nisan 2001'de küçük ve orta ölçekli teşebbüsler, ar-ge ve profesyonel eğitime verilen yardımları kapsayan üç önemli düzenlemeyi onaylamıştır. Nisan'da onaylanan düzenlemeler aynı zamanda zor durumdaki teşebbüslerin kurtarılması ve yeniden düzenlenmesi için yardımlar, çevre korunmasına ilişkin yardımlar ve garanti şeklindeki yardımlara ilişkin prosedürleri düzenlemektedir.



Devlet yardımları kurumu yavaş yavaş oluşturulmaya başlanmıştır. Mayıs 2001'de ilk adım olarak devlet yardımlarından sorumlu bir Komiser atanmış ve Maliye Bakanlığı içerisinde ilgili Komisere bağlı olarak devlet yardımları için geçici bir çalışma grubu oluşturulmuş ve mevcut yardımlara ilişkin bir liste çıkartılmıştır. Fakat devlet yardımlarından sorumlu Komiser yeterli yasal güce sahip değildir. Yasalara uygun olmayan devlet yardımları veya yardımın uygulanması esnasındaki uygunsuzluklar Komiser tarafından incelenmekle beraber, Komiser'in yetkileri yalnızca bu uyumsuzlukları Devlet Başkanına raporlamak ve bu raporun bir özetini yayınlamak ile sınırlıdır. Kısacası Komiser'in yardıma ilişkin bir müdahalesi mümkün değildir.



Eylül 2001'e kadar 11 karar alınmış ve bu kararların 5'i Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Bölgesel yardım haritası için girişimlere başlanmıştır.



Devlet yardımlarına ilişkin bir takım ilerlemeler sağlanmış olmasına rağmen farklı devlet organları tarafından verilen devlet yardımları ve buna ilişkin düzenlemelerin geliştirilmesi gerekmektedir. Devlet yardımı uygulamasının en önemli ayaklarından birini oluşturan vergi paketi özellikle vergi muafiyeti tanınan off-shore şirketlerine yönelik uygulamalara öncelik verilmek üzere yeniden düzenlenmelidir.

 

Çek Cumhuriyeti



Temmuz 2001'de yürürlüğe giren ve AB müktesebatı ile uyumlu olan yasa kısıtlayıcı anlaşmalar, hakim durumun kötüye kullanılması ve birleşme ve devralmaları kapsamaktadır. 



İkincil mevzuat göz önünde bulundurulduğunda görülmektedir ki Temmuz 2001'de yeni yatay ve dikey kısıtlamalara ilişkin grup muafiyeti de olmak üzere pek çok grup muafiyetinde değişikliğe gidilmiştir. Bu değişiklikler sigorta sektörü, yatay anlaşmalar, teknoloji transferi anlaşmaları, motorlu taşıtların dağıtılması ve servis anlaşmaları, ar-ge anlaşmaları, özel anlaşmalar, demiryolu, karayolu ve deniz taşımacılığı anlaşmaları ve havayolu taşımacılığına ilişkin fiyatları ve havayolu slotlarının düzenlenmesine ilişkin anlaşmaları kapsamaktadır.



Ekonomik Rekabetin Korunmasına İlişkin Kurum 2000 yılı içerisinde 5'i yatay anlaşmalara ilişkin, 20'si dikey anlaşmalara ilişkin, 4'ü hakim durumun kötüye kullanılması ve 44 birleşme/devralma olmak üzere toplam 73 rekabet soruşturmasını karara bağlamıştır. Kurum 2000 yılında toplam 1.06 milyon EURO tutarında para cezası tahakkuk edilmiştir.



Kurum'da çalışan personel nitelik olarak yeterlidir ve rekabet ihlallerine ilişkin olarak iyi bir geçmişleri bulunmaktadır.



Nisan 2000'de yeni Devlet Yardımlarına İlişkin Kanun'da dahil olmak üzere devlet yardımlarına ilişkin mevcut durumdaki tüm bilgilerin Ekonomik Rekabetin Korunmasına İlişkin Kurum'a bildirilmesi kararı alınmıştır. Bilgilerin Kurum'a iletilmesi sonrasında 92 devlet yardımı programı sonuca bağlanmış ve müktesebat ile uyumu sağlanmıştır.



Aralık 2000'de yürürlüğe giren bir karar ile bildirim prosedürü ileride gerçekleştirilecek tüm devlet yardımı projelerini kapsayacak şekilde uygulanmaya başlanmıştır. Çek Cumhuriyeti özellikle ilgili bölgelerdeki düzenlemeyi gerçekleştirmeye yönelik olarak bölgesel yardım haritası sunmuştur. Çek yasalarının çerçevesinde ikincil mevzuatın yürürlüğe konulması gerekmemekte bunun yerine, Avrupa Anlaşması ve düzenleyici anlaşmalar çerçevesinde tüm kararların doğrudan referans alınması yeterli olmaktadır. Kurum şeffaflık görüşÃ¼ çerçevesinde farklı alanlardaki devlet yardımlarına ilişkin düzenlemelerini açıklayıcı bir çok not hazırlamıştır. 



Komisyon ile halen tartışma aşamasında olunan demir-çelik sektörünü düzenleyici programlar, Çek hükümeti tarafından Eylül 2001'de hayata geçirilmiştir.



Devlet Yardımı Kanunu'nun yürürlüğe girdiği Mayıs 2000'den günümüze kadar ise toplam 140 dosya karara bağlanmıştır.





Estonya



Ekim 2001'de Ekonomik Rekabet Kanunu ile birleşme ve devralmalara ilişkin tebliğ yürürlüğe girmiştir. Kanun ve tebliğler halihazırda AB rekabet hukuku ile uyumlu olmakla beraber, özellikle yeni dikey ve yatay düzenlemelere ilişkin bir takım değişikliklerin yapılması gerekmektedir. Kurul telekomünikasyon, enerji ve ulaşım sektörü, süt pazarı, motor yakıtı, yol yapımı, liman hizmetleri ve özel haklara haiz kurumların rekabet ihlallerine ilişkin toplam 31 dosyayı karara bağlamıştır.



Rekabet Otoritesi yeterli kaynağa ve ekspertize sahip tamamen bağımsız ve rekabet kurallarını uygulamakta geniş yetkilere sahip bir kuruluş olarak faaliyet göstermektedir. Mevcut durumda Otoritenin en önemli konularından birisi rekabet kurallarına uyumun ve yaptırımların devam etmesinin sağlanmasıdır. Bunun yanında daha etkin bir ceza politikasına da ihtiyaç duyulmaktadır.



Yeni Rekabet Kanunu, devlet yardımlarına ilişkin kuralların yenilenmesini ve gelişmesini sağlamıştır. Ar-ge, zor durumdaki teşebbüslerin kurtarılması, bölgesel yardım (bölgesel yardım haritası dahil), çevre yardımı ve devlet garantilerine ilişkin yardımları kapsayan ikincil mevzuat yürürlüğe konmuştur. 



Devlet yardımlarının izlenmesi Maliye Bakanlığı'nın Finansal Hizmetler Bölümü içerisinde bulunan Rekabet ve Devlet Yardımı Bölümü tarafından yürütülmektedir.



Devlet yardımlarına ilişkin icraatlar yeni yeni oluşmaktadır. 2000 yılı içerisinde devlet yardımlarına ilişkin 28 dosya veya devlet yardımı programı karara bağlanmıştır.



Devlet yardımlarını izleyen otorite devlet yardımı kurallarını uygulatmaya ilişkin etkin bir kurum olmakla beraber kurallara uyumun artırılması için bildirim prosedürünün daha resmi bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Mevcut durumda otoritenin önündeki en büyük sınavlardan bir tanesi farklı seviyelerdeki otoriteler tarafından mevcut durumdaki yardım planları çerçevesinde verilenler de dahil olmak üzere tüm devlet yardımı kurallarının etkin bir biçimde uygulanmasıdır.





Macaristan



Mevcut durumda yürürlükte bulunan Haksız ve Kısıtlayıcı Pazar Davranışlarının Engellenmesine İlişkin Kanun'da önemli ve prosedürel değişiklikler yapılmıştır. Macaristan'ın rekabet politikası konusunda oldukça ileri düzeyde olmasına ve mevcut durumda, kısıtlayıcı anlaşmalara ilişkin başlıca kurallar, hakim durum, birleşme ve devralmalar ve kısıtlayıcı anlaşmalara ilişkin grup muafiyetlerini kapsayan Rekabet Kanunu'nun AB müktesebatı ile büyük ölçüde uyumlu olmasına rağmen halen bir dizi değişiklikler yapılması gerekmektedir.



Soruşturmalar yasal ve finansal açıdan bağımsız olarak faaliyet gösteren bir kurum olan Ekonomik Rekabet Ofisi tarafından yürütülmektedir. Kurum, karar organı olan ve 7 üye ve başkandan oluşan Rekabet Konseyine kararları hazırlayan, 100 kişilik personelden oluşmaktadır.



2000 yılında 11 adedi yatay anlaşmalar, 7 adedi dikey anlaşmalar, 55 adedi hakim durumun kötüye kullanılması ve 71 birleşme/devralma olmak üzere toplam 144 rekabet dosyasını karar bağlamıştır.



Otorite önceliğini ciddi rekabet ihlallerine vermeli ve teşebbüslere verilen cezaların caydırıcılığı artırılmalıdır.



2002 Ocak ayında yürürlüğe girecek olan devlet yardımlarına ilişkin kanun Bölgesel yardım haritasının da eklenmesiyle yenilenmiştir. Ticari Vergi ve Temettülere İlişkin Kanun'da gerçekleştirilen değişiklikler vergi mükelleflerinin Hükümetin izni ile hak iddia edebilecekleri tek bir vergi muafiyeti programını öngörmektedir. 2001 yılı başından itibaren yerel yönetimlere devlet yardımlarının toplamını yıl sonu raporlarında ayrı bir kalem olarak göstermek mecburiyeti ve şirketlere de Avrupa Anlaşması kapsamında olan yardımları yıllık bilançolarında göstermek mecburiyeti getirilmiştir.



İlgili kanun devlet yardımları rejimini güçlendirmekle beraber tam kapsamlı değildir. Yöresel ve milli seviyedeki mali yardımlar henüz ilgili kanun kapsamına alınmamıştır. Kurum henüz bağlayıcı kararlar alamamakla beraber pratikte kararlarına saygı duyulmaktadır. Kurum'un kapsamlı bir şekilde devlet yardımlarını kontrol edebilmesi için daha çok güç ve kaynağa ihtiyacı vardır.

 

Litvanya



Litvanya, kısıtlayıcı anlaşmalar, hakim durumun kötüye kullanılması, birleşme/devralma gibi rekabet politikası için gerekli olan ve AB müktesebatı ile uyumlu olan ana yükümlülükleri yerine getirmiş ve grup muafiyetlerini hazırlamaya başlamıştır. Birliğin süre gelen modernizasyonu göz önünde bulundurularak özellikle dikey kısıtlamalar ve yatay anlaşmalara ilişkin düzenlemelerin en kısa zamanda hayata geçirilmesi gerekmektedir.



Otorite, prosedürel konular ile ilgili üç adet karar kabul etmiş olmasına rağmen henüz AB rekabet politikasının gerektirdiği modernizasyonu gerçekleştirmemiştir. 2000 yılında Rekabet Otoritesi 6 adedi yatay anlaşma, 7 adedi hakim durumun kötüye kullanılması ve 50 adedi birleşme/devralma olmak üzere toplam 64 dosyayı bazılarına yüklü para cezaları vermek kaydıyla karara bağlamıştır.



Litvanya Rekabet Otoritesi mevcut durumda bir hayli başarılıdır. Bunun en iyi örneği ise zaman içerisinde artan cezalar olarak gösterilebilir. Öncelik ciddi rekabet ihlallerine verilmeli ve ceza prosedürü daha caydırıcı olmalıdır. Rekabet Konseyinin araştırma prosedürleri daha basite indirgenmeli ve ceza verilmesine ilişkin kurallar tekrar gözden geçirilmelidir. Ayrıca Rekabet işlemleri ile ilgilenen mahkemelerin kapasitelerinin artırılması amacıyla eğitim verilmesi de gerekmektedir.



Rekabet Otoritesi, prosedür ve bölgesel yardım gibi ikincil mevzuat marifetiyle devlet yardımlarına ilişkin kanunun iskeletini tamamlamıştır. Devlet yardımlarına ilişkin belli başlı kurallar ve serbest bölgelere ilişkin düzenlemeler AB müktesebatına uygundur. Yeni yasalara göre verilen yardımların da denetlenebilmesi amacıyla devlet yardımlarının denetlenmesinin çerçevesi genişletilmiştir.



Bölgesel yardım haritasının benimsenmesi için AB'ne teklif sunulmuştur.



Rekabet Konseyi 2001 yılında şirketlerin kurtarılması ve yeniden yapılanmasına ilişkin kuralları benimsemiştir. İlgili kurallar Rekabet Konseyi'nin bu tipteki devlet yardımlarını onaylamasını da kapsamaktadır.



Rekabet Konseyi'nin devlet yardımları bölümünün icra kabiliyeti gün geçtikçe artmaktadır. Teşebbüslere verilen devlet yardımlarının çok az olduğu Livanya'da 2000 yılında yardımlara ilişkin olarak toplam 3 karar alınmıştır.



İleriki yıllarda önemle üzerinde durulması gereken konuların başında özelleştirmelere ilişkin incelemeler gelmektedir. Ayrıca devlet yardımlarıyla ilişkili tüm kuruluşların Rekabet Konseyi ile yakın temas içerisinde olması gerekmektedir.





Letonya



Ekim 2001'de yeni Rekabet Kanunu yürürlüğe girmiş ve grup muafiyetleri ve Özel Ekonomik Bölgelere ilişkin düzenleme de dahil olmak üzere farklı alanlardaki grup muafiyeti tebliğlerinin hazırlanmasına başlanmıştır. Komisyon'un grup muafiyetlerine ilişkin pek çok ikincil mevzuatı yürürlüğe konmuş olmasına rağmen halen dikey kısıtlamalar ve yatay anlaşmalara ilişkin düzenlemeler gibi bazı ikincil mevzuatların da benimsenmesi gerekmektedir.



Rekabet Komisyonu'nun yürütme organı olan Rekabet Bürosu rekabet kurallarının uygulanmasına ilişkin geniş yetkilere sahiptir. Rekabet Komisyonu 2000 yılı süresince işlenmiş gıda ürünleri, içecek, ilaç, diğer tüketim ürünleri, fuel-oil, su tedariği, ısınm, havaalanı ve liman hizmetlerini kapsayan 20 karar vermiştir.



Letonya Rekabet Konseyi uygulamada etkin olmasına rağmen teşebbüslere uygulanan ceza prosedürünün daha caydırıcı olması gerekmekte ve öncelik ciddi rekabet ihlallerine verilmelidir. Ayrıca kanunların tam ve etkin bir şekilde uygulanması için Otoritenin kaynaklarının artırılması gerekmektedir.



2001 yılında AB müktesebatı çerçevesinde düzenlenen devlet yardımlarına ilişkin kanun özellikle Özel Ekonomik Belgeler ve Serbest Limanlar'a ilişkin yasal düzenlemeleri ve demir-çelik sektörüne yardımların rekabete uygunluğunun temin edilmesini kapsamaktadır. İkincil mevzuat incelendiğinde ise Letonya kanununun Komisyon ile tam olarak uyumlu olduğu ve dolayısıyla Avrupa Komisyonu'nun ikincil Devlet Yardımları mevzuatının ayrıca adapte edilmesine gerek olmadığı görülmektedir. Tüm bunlara ek olarak Komisyon'a bölgesel yardım haritası sunulmuştur.



Verilen devlet yardımlarının rekabete uygunluğu Devlet Yardımları İzleme Komisyonu tarafından incelenmektedir. Geçtiğimiz yıl içerisinde uzman kadronun 3den 2ye düşÃ¼rülmesine rağmen 2000 yılında 12, 2001'in ilk yarısında ise 3 karar verilmiştir. Verilen kararların birçoğu şirketlerin özelleştirme öncesinde vergi borçlarının aktifleştirilmesini kapsamaktadır.





Malta



Rekabet Kanunu, Kasım 2000'de yeniden düzenlenmiş ve süresi dolan grup muafiyeti tebliğleri Ekim 2001'e kadar yenilenmiştir. İlgili kanun marifetiyle Bakanlığın yasalar yardımıyla muaf tutabileceği teşebbüsler hariç önceden muaf tutulan tüm devlet teşebbüsleri kanun kapsamına alınmıştır. 2002 sonunda uluslararası hizmet veren teşebbüsler de ilgili kanundan muaf tutulacaktır. Burada dikkate alınması gereken, ilgili teşebbüslere verilen muafiyetlerin yalnızca genel ekonomik fayda çerçevesinde olan faaliyetleri değil teşebbüslerin tüm faaliyetlerini kapsamakta olduğudur. 2002 sonundan itibaren tümü 86ncı madde ile uyumlu olmayan muafiyetler verilirken kamu yararı için mutlak gerekli olması şartı aranacaktır.



Ayrıca dikey anlaşmalara ilişkin yeni tebliğinde uygulanması gerekmektedir.



Mevcut durumda Rekabet Otoritesi konsantrasyonlara ilişkin sınırlı yetkilere sahiptir. Malta ekonomisinin küçüklüğü göz önüne alınarak birleşme/devralmalara ilişkin özel kontrol sistemi çalışmalarına başlanmıştır.



Tüm bunlara ek olarak, yenilenen kanunla Ekonomik Hizmetler Bakanlığı'nın bir bölümü olan Tüketici ve Rekabet Bölümü içerisinde olan Rekabet Kurumu'na cezaları uygulaması için yetki verilmiş olmasına rağmen cezaların yeni Rekabet Kanun'u çerçevesinde tekrar düzenlenmesi gerekmektedir.



Kurul 2000 yılında 10 kısıtlayıcı anlaşmalar, 9 hakim durumun kötüye kullanılması ve 2 birleşme/devralma olmak üzere toplam 21 dosyayı sonuçlandırmıştır. Rekabet otoritesinin cezalara ilişkin politikasının belirlenmesi gerekmektedir.



Malta, devlet yardımlarına ilişkin olarak 2001 yılında yürürlüğe giren Ticari Promosyon Kanunu ile AB devlet yardımları kurallarıyla uygun kanunları milli mevzuatına aktarmıştır. İlgili düzenleme ihracat bağlantılı ayrıcalıklara son verme ve eski Malta Serbest Liman ve Endüstriyel Gelişmeler Kanunu'nda bulunan diğer mali ayrıcalıkları düzenlemeyi amaçlamaktadır. Ticari Promosyon Kanunu, Kurum'un kapsamı dışında kalan diğer yardımların kontrol edilmesine ilişkin olan yasal düzenlemelerin alt yapısını oluşturmaktadır. Devlet yardımları envanterinin henüz yasal olarak sunulmadığı göz önünde bulundurulursa devlet yardımlarına ilişkin konunun daha tam netlik kazanmadığı görülmektedir. Bu sebeplerden ötürü, mevcut devlet yardımları ve diğer otoritelere yasal çerçevede verilen yardımları da kapsayacak şekilde etkin bir bildirim ve yaptırımlar paketinin uygulanması gerekmektedir. Tüm bunlara ek olarak gemi üretimi ve gemi tadilatı endüstrisine ilişkin devlet yardımlarının da ayrıca düzenlenmesi gerekmektedir.



Bölgesel yardım haritası ise henüz hazırlanmamıştır.

 

Polonya



Nisan 2001'de AB müktesebatı ile uyumlu yeni Rekabet Kanunu yürürlüğe girmiştir. İlgili Kanun kısıtlayıcı anlaşmalar, hakim durumun kötüye kullanılması ve birleşme/devralmalar gibi Birlik rekabet mevzuatının başlıca kurallarını kapsamaktadır. Söz konusu Kanun ile getirilen yenilik Bakanlar Kurulu'nun yeni grup muafiyeti ve önemi az olan anlaşmalara (de minimis) ilişkin muafiyet çıkartma yetkisi vermiştir. Kanun ayrıca bir çok gereksiz bildirim yapılmasına sebebiyet veren eski birleşme/devralma bildirim sistemindeki eşiğin 50 milyon Euro'ya çıkartılarak geliştirilmesini sağlamıştır.



Rekabet Otoritesi yürürlüğe giren Kanun marifetiyle bağımsız bir yapıya kavuşmuştur. 222 personel ile faaliyet gösteren Rekabet Otoritesi 2000 yılında 16 kısıtlayıcı anlaşma, 279 hakim durumun kötüye kullanılması ve 2 diğer konularda olmak üzere toplam 297 dosyayı karara bağlamıştır. Otorite, tekel karşıtı 57 takibatı sonuçlandırmış ve Polonya Telekom'a en yüksek ceza olan 14.8 Euro olmak üzere bir çok teşebbüse para cezası vermiştir. Bahsi geçen kararlara ek olarak 701 adet birleşme/devralmaya ilişkin karar alınmıştır. Buna rağmen yeterince caydırıcı olmayan ceza prosedürü etkinleştirilmeli ve öncelik ciddi rekabet ihlallerine verilmelidir.



Ocak 2001'de Devlet Yardımlarına ilişkin çerçeve mevzuat yürürlüğe girmiştir. Ayrıca Nisan 2001'de Bakanlar Kurulu tarafından ikincil mevzuata ilişkin 14 kararname çıkartılmış ve Mayıs 2001'de ilgili kararnameler yürürlüğe girmiştir. İlgi düzenlemeler diğer hususlarla beraber sektöre özel devlet yardımlarının, bölgesel yardımların ve yatay yardımların kontrolüne ilişkin detaylı kuralları kapsamaktadır.



Özel Ekonomik Bölgelere verilen mali yardımların AB müktesebatı ile uyumlu hale getirilmesi için Ocak 2001'de ilgili Kanun'da yapılan değişiklik yürürlüğe girmiştir. Yeni yasa işletme yardımı, ihracat yardımı ve sabit değerlerin hızla değer kaybetmesi gibi olasılıkları ortadan kaldırmıştır. Yenilenen yasa ile Özel Ekonomik Bölgelere verilen mali yardımın tavan değerleri ve hassas sektörlerde faaliyet gösteren teşebbüslere lisans verilmesine ilişkin normlar AB müktesebatı çerçevesinde düzenlemiş ancak ilgili bölgedeki teşebbüslere verilen vergi muafiyetleri henüz AB anlaşmasındaki yükümlülükler çerçevesinde düzenlenememiştir.



Komisyon, 2001 Eylül'üne kadar 4 adedi olumsuz olmak üzere toplam 28 adet devlet yardımı bildirimini karara bağlamıştır.



Polonya yardım verilen bölgelerden azami verim alabilmek amacıyla Komisyon'a bölgesel yardım haritası vermiştir.





Romanya



Rekabet Hukuku'na ilişkin mevzuat, AB müktesebatı ile büyük ölçüde uyumlu olmakla beraber ikincil mevzuatın tamamlanması ve mevzuata tam uyumun sağlanması gerekmektedir. 2000 yılında 437 dosya incelenmiş ve verilen kararlardan 18'ine mahkemelerde itiraz edilmiştir.



Otoritenin daha etkin bir ceza politikası izlemesi, önemli rekabet ihlallerine öncelik verilmesi ve halkın ilgili dokümanlara ulaşması kolaylaştırılması gerekmektedir.



Devlet yardımlarına ilişkin başlıca kuralları belirleyen kanunun 1999'da yürürlüğe girmesine rağmen, yardımı sağlayan devlet otoriteleri işlemlere ilişkin olarak Kurum'la sistematik bir ilişki içerisinde değildir. Bazı zamanlarda Hükümet tarafından dahi Kurum'un kararlarına uyulmadığı, bir takım yardımların bildirilmediği ve kanunun uygulama alanının etkin olmadığı düşÃ¼nülürse ikincil mevzuatın kısa bir süre içerisinde çıkartılmasının gerekliliği görülmektedir.



İthalattan elde edilen kazançların karına ilişkin % 5 vergi oranı ve direk yatırım promosyonları kanun kapsamına girmemektedir. Kısacası devlet yardımları politikalarının hassas sektörlere uygulanması henüz gelişim sürecinin başındadır. Ayrıca henüz devlet kurumlarının biriken borçları affetmesinin denetlenemiyor olması problem teşkil etmektedir.



Bölgesel yardım haritası için verilen teklif bölgesel yardımın yaklaşık % 50'sini kapsayacak şekildedir.



Devlet yardımlarına ilişkin karar alma ve izleme görevi Ekonomi Bakanlığı içerisinde faaliyet gösteren Rekabet Kurumu tarafından gerçekleştirilmektedir. 2000 yılında toplam 72 devlet yardımı vakası incelenmiştir.



Devlet yardımlarına ilişkin en önemli adımlardan bir tanesi pazarda faaliyet gösteren teşebbüslerin ve yardım veren devlet kurumlarının ilgili mevzuatı benimsemesinin sağlanmasıdır.





Slovenya



Rekabetin Kısıtlanmasını Engelleyici Kanun ve ilgili mevzuat mevcut AB müktesebatı ile büyük oranda uyumludur. Rekabetin Korunması Ofisi rekabet kanununu uygulamak konusunda tam yetkiye sahiptir. Mevcut durumda Rekabetin Korunması Ofisi'nin en önemli görevi kararlarının ve rekabet kurallarının eksiksiz uygulanmasının sağlanması olmakla beraber önceliğin ciddi rekabet ihlallerine verilmesi ve etkin bir ceza politikası güdülmesi gerekmektedir.



Solvenya'da öncelik ciddi rekabet ihlallerine verilmeli ve daha etkin bir ceza prosedürü geliştirilmelidir. 2000 yılında 9 rekabeti kısıtlayıcı anlaşma, 3 hakim durumun kötüye kullanılması ve 36 birleşme/devralma olmak üzere toplam 51 nihai karar alınmış fakat ilgili teşebbüslere herhangi bir ceza tahakkuk edilmemiştir.



Slovenya Devlet Yardımları Kanunu'nu yürürlüğe koymuştur. Mevcut durumdaki yardım programlarını AB standartlarına uyumlaştırma süreci devam etmektedir. İkincil mevzuatın da yürürlüğe girmesiyle devlet yardımları mevzuatı AB müktesebatı ile büyük bir uyum içerisine girmiştir. Devlet yardımına ilişkin en önemli adım çerçeve kanunun kabul edilmesiyle atılmıştır.



Deri, ayakkabı, tekstil ve giyim sektörlerini düzenleyici programlar 2000-2003 yılları arasında uygulanmaya başlanacaktır. Bu programlara ek olarak ise demir/çelik sektörünün kurtarılmasına ilişkin program Avrupa Komisyonu tarafından onaylanmıştır.



Kuruma, 2001 yılında devlet yardımlarına ilişkin olarak toplam 152 bildirim yapılmıştır. İlgili bildirimlerden 41 adedi uyumlu bulunmuş, 51 adedi koşullu olarak uyumlu bulunmuş ve 39 adedinin ise devlet yardımı kapsamında olmadığına karar verilmiştir.



Devlet yardımlarına ilişkin olarak mevcut durumda önemli olan, önceliğin devlet yardımları kurallarının sistematik bir şekilde uygulamasına verilmesi ve farklı seviyelerde yardım yapan devlet kurumlarına ilişkin mevcut yardım programları ve kanunun uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir.



Bölgesel yardım haritası Komisyon tarafından kabul edilme aşamasındadır.





Slovakya



1994 yılında yürürlüğe giren Rekabet Kanunu'nda, Mayıs 2001'de Komisyon'daki gelişmelere paralel değişiklikler gerçekleştirilmiştir. Mevcut değişiklikler, kısıtlayıcı anlaşmalar, hakim durumun kötüye kullanılması ve birleşme/devralma gibi Komisyon rekabet kurallarının belli başlı düzenlemelerini kapsamaktadır ve Rekabet Otoritesinin bağımsızlığı güçlendirmiştir.



2000 yılında 29 adedi rekabeti kısıtlayıcı anlaşmalar (5ine ceza verilmiştir), 33 adedi hakim durumun kötüye kullanılması (3ü kanıtlanmış ve ceza verilmiştir) ve 139 adedi birleşme/devralma (4 koşullu izin ve 1 ret) olmak üzere toplam 201 dosya karara bağlanmıştır. Kurum önceliği önemli rekabet ihlallerine vermeli ve daha etkin bir ceza politikası uygulaması gerekmektedir.



Mevcut Slovakya Devlet Yardımları Kanunu'na ilişkin olarak yapılan değişiklikler henüz yürürlüğe girmemiş olmasına rağmen yeni hali AB müktesebatı ile büyük ölçüde uyumlaştırılmıştır.



2000 yılında tümü bireysel yardımları kapsayan 53 karar verilmiş fakat henüz herhangi bir yardım planı kabul edilmemiştir. Devlet yardımlarına ilişkin tüm konularda devlet yardımları ofisine danışılmadığı görülmektedir. Uygun bir bildirim sisteminin yerleştirilmesi ve özellikle özelleştirme sürecine gerekli önemin verilmesi gerekmektedir.